Wyremontowany dworzec kolejowy w Nowym Sączu bez wątpienia należy do najpiękniejszych polskich dworców, posiada również bardzo interesującą historię. Na szczególną uwagę zasługują odrestaurowane wnętrza i obrazy Edmunda Cieczkiewicza w holu dworca.

Opis według stanu na 10.07.2023 – informacje mogą się zdezaktualizować

Dworzec w Nowym Sączu – usługi dla pasażerów

Dworzec kolejowy w Nowym Sączu nie należy do miejsc o dużych potokach pasażerskich, jednak w ostatnich latach poprawiła się dostępność i oferta usług dla podróżnych w budynku dworca.

W trakcie opracowywania artykułu na dworcu działała jedna kasa biletowa.

Toalety na dworcu są ogólnodostępne. W części damskiej wygospodarowano toaletę dla osób niepełnosprawnych, pełniącą również funkcję pomieszczenia do przewijania niemowląt. Druga toaleta dla osób niepełnosprawnych znajduje się przy kasie biletowej. Wejście od strony peronu przylegającego do budynku.

Wadą nowosądeckiego dworca jest brak skrzynek bagażowych, choć piktogramy w holu głównym wskazują na obecność skrzynek. Podobno wynika to z braku zgody konserwatora zabytków.

W budynku dworca działa placówka Poczty Polskiej, można też skorzystać z automatu z gorącymi napojami. Ozdobą budynku jest duża makieta kolejowa.

 

Postój taksówek i parking znajdują się przed dworcem. Autobusy komunikacji miejskiej i podmiejskiej odjeżdżają z nowego, oddanego do użytku kilka lat temu, dworca komunikacji miejskiej położonego naprzeciwko budynku dworca (nie mylić z dworcem autobusowym położonym około 5 minut od dworca). Podróżujący z psami mogą poczekać z psem w niewielkim parku koło dworca.

Dworzec tylko częściowo jest dostępny dla osób na wózkach inwalidzkich – przy wejściu do budynku są dwa schody, w związku z czym budynek należy objechać i dostać się do budynku od strony peronu lub skorzystać z pomocy ochrony.

Sklep spożywczy mieści się w osobnym budynku, od frontowej części dworca można wstąpić do knajpki prowadzącej również sprzedaż artykułów spożywczych.

Rys historyczny

Początek kolei w Nowym Sączu wiąże się z budową linii kolejowej Tarnów – Leluchów w latach 1873-1876. Według pierwotnej koncesji linia miała omijać Nowy Sącz, jednak plany zmieniono i w połowie lat siedemdziesiątych XIX wieku kolej dotarła do miasta. Z tego okresu pochodził pierwszy budynek nowosądeckiego dworca – skromny, jednopiętrowy budynek z przybudówkami po bokach oraz wiatą od strony peronu. W 1883 roku zakończono budowę linii łączącej Nowy Sącz z Chabówką i miasto stało się węzłem kolejowym. Przy dworcu działały warsztaty, zbudowano także zachowane do dziś osiedle kolejowe „Stara Kolonia”.

W 1896 roku obok dworca utworzono park kolejowy z ławkami i drzewami, przeznaczony głównie dla pasażerów czekających na pociąg.

W 1904 roku Rada Miejska zakupiła grunty pod budowę nowego dworca.

Obecny budynek dworca wybudowano w latach 1908-1909 według projektu inżyniera Adolfa Godfrejowa, o czym przypomina data na fasadzie pod zegarem. Budynek w stylu secesyjnym nawiązuje architekturą do innych dworców podobnej wielkości na terenie dawnej Monarchii Austro-Węgierskiej. Projekty zatwierdzała Dyrekcja Kolei, a wygląd oraz forma dworca zależały od rangi miasta. Elewację ozdobiono detalami sztukatorskimi i rzeźbiarskimi o tematyce kolejowej.

Podczas I wojny światowej przez dworzec przewinęło się mnóstwo żołnierzy i uchodźców. Do historii zapisała się działająca wtedy w budynku herbaciarnia Czerwonego Krzyża, zamknięta w 1917 roku. W kwietniu i maju 1915 roku na nowosądeckim dworcu rozładowywano pociągi wojskowe – żołnierze, sprzęt i artyleria uczestniczyły później w bitwie pod Gorlicami.

31 października 1918 roku kolejarze rozwinęli przed dworcem napis „Wolna, Zjednoczona, Niepodległa Polska!”. Jako ciekawostka w historii nowosądeckiego dworca zapisał się działający na dworcu w okresie międzywojennym zakład fryzjerski czynny od 6 do 22. Na dworcu mieścił się także posterunek policji.

W pierwszych dniach września 1939 roku lotnictwo niemieckie zbombardowało dworzec. W wyniku ostrzału śmierć poniosły dwie osoby; pierwsze ofiary wojny na Sądecczyźnie.

Podczas okupacji w dworcowej restauracji miejscowe podziemie miało swoją skrzynkę kontaktową, a na strychu ukrywano poszukiwanych przez Gestapo. Z dworca odjeżdżały pociągi z mieszkańcami wywożonymi do obozów zagłady. Szczególne znaczenie miały transporty pomiędzy 23 a 28 sierpnia 1942 roku, kiedy do wagonów bydlęcych upychano Żydów z całej Sądecczyzny. Wszyscy wywiezieni w tych transportach zginęli w obozie zagłady w Bełżcu.

W latach siedemdziesiątych XX wieku dworzec został gruntownie przebudowany. Zmiana dotyczyła całego układu strefy handlowej, na piętrze zbudowano poczekalnię. Wyburzone zostały ściany i pomieszczenia wewnętrzne. Wnętrze wyłożono granitem ze Strzegomia, marmurami z Morawicy i sjenitami z Kośmina. W efekcie przebudowy wymuszonej zerwaniem dachu przez wichurę dworzec stracił swój charakter.

We wrześniu 2013 roku rozpoczęto remont generalny, który przywrócił dworcowi dawny blask. Odnowiono dach, wymieniona została stolarka drzwiowa i okienna, położono nowe posadzki. Zrewitalizowano fasadę, od strony peronów odrestaurowano wiatę. Wyburzono antresolę, zlikwidowano bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych. Uroczyste otwarcie dworca nastąpiło 18 grudnia 2014 roku. Całkowity koszt prac wyniósł 9 milionów złotych.

Po remoncie na swoje miejsce powróciły obrazy sądeckiego kolejarza i malarza Edmunda Cieczkiewicza, ucznia Jacka Malczewskiego. Malowidła przedstawiające pejzaże Beskidów, Pienin i Tatr powstały na początku XX wieku specjalnie z myślą o nowosądeckim dworcu. Zostały poddane profesjonalnej renowacji. Na podstawie historycznych zdjęć holu i budynku odtworzono ich rozmieszczenie i obramowanie.

Nowy Sącz nadal jest stacją węzłową i jednocześnie jedną z najważniejszych stacji na „Kryniczance”. Budynek dworca wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta tworzy trójpawilonowa była z wyróżniającym się środkowym ryzalitem nakrytym łamanym dachem. Powierzchnia całkowita dworca wynosił 3,7 tysiąca metrów kwadratowych, a powierzchnia użytkowa – ponad 2,4 tysiąca metrów kwadratowych.

W 2022 roku na dworcu kręcono zdjęcia do filmu „O psie, który jeździł koleją”.

Otoczenie dworca

Obok dworca wznosi się budynek zbudowany jako dom mieszkalny dla pracowników kolei, jednak od początku istnienia pełnił on inne funkcje – głównie administracyjno-techniczne, dawniej mieściła się na nim poczta. Obecnie jest remontowany, docelowo w budynku ma działać hotel. Na terenie stacji znajduje się lokomotywownia oraz wagonownia. Blisko stacji swoją siedzibę ma producent taboru kolejowego „Newag”.

Przed dworcem stoi parowóz-pomnik TKt48-177. Lokomotywa została w tym miejscu postawiona w 1987 roku, obok umieszczono tabliczkę z napisem: „Nowy Sącz 1876-1986. Dla upamiętnienia wjazdu pierwszego pociągu elektrycznego, w 110-lecie wybudowania linii kolejowej Tarnów – Leluchów”. Warto też zwrócić uwagę na Głaz Pamięci w hołdzie represjonowanym, deportowanym i pomordowanym ofiarom zesłań. Na skwerze przed dworcem stoi odsłonięty w 2009 roku pomnik „Sądecki kolejarz” przedstawiający maszynistę idącego do pracy, trzymającego w ręku kuferek z drugim śniadaniem. Autorem projektu pomnika jest Adam Janczy.

Na dworcu działa także Izba Tradycji Kolejarzy Węzła Sądeckiego prowadzona przez Nowosądeckie Stowarzyszenie Miłośników Kolei. Co jakiś czas, najczęściej z okazji przejazdów pociągami retro, jest udostępniana do zwiedzania.

Atrakcje turystyczne w okolicy

Z dworca kolejowego do centrum Nowego Sącza należy przejść prawie dwa kilometry. Przy samym centrum stoi nieużytkowany obecnie budynek przystanku kolejowego Nowy Sącz Miasto. Po drodze mijamy kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z lat 1897-1898, znany jako „kościół kolejowy” oraz Stary Cmentarz (1785-1885) z niewielką liczbą zachowanych nagrobków. Na cmentarzu można zwiedzić kaplicę pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny wybudowaną w 1814 roku w miejscu drewnianego kościółka św. Mikołaja. Idąc do centrum przechodzimy też przez Planty – ładny, zrewitalizowany park z rzeźbą tańczących par przedstawiającą tańczące dzieci z lokalnych zespołów folklorystycznych „Sądeczoki” i „Lachy”, fontannę i ławeczki znanych osobistości.

Najciekawsze atrakcje centrum to dwuwieżowa, ogromna bazylika św. Małgorzaty, bardzo ładny rynek ze stojącym pośrodku ratuszem wybudowanym w latach 1895-1897 według projektu architekta Jana Perosia, nieczynna Wielka Synagoga przy ulicy Berka Joselewicza, ruiny zamku, cmentarz żydowski, a także ścieżki spacerowe nad Dunajcem. W różnych częściach miasta natrafimy na ciekawe zabytki sakralne i kapliczki. Miłośnicy sztuki mogą skorzystać z oferty Muzeum Okręgowego.

Poza centrum miasta znajduje się Sądecki Park Etnograficzny. Na terenie skansenu można zobaczyć kilkadziesiąt drewnianych budynków przedstawiających dawną architekturę Górali Sądeckich, Pogórzan, Niemców, Cyganów i Łemków. Na zwiedzających czekają najróżniejsze budynki – dwór szlachecki, folwark dworski, drewniane kościoły i cerkwie, zagrody, czy pasieki.

Warto wybrać się także na wycieczkę do położonego po sąsiedzku Starego Sącza. Pociągiem lub autobusem podmiejskim dojedziemy tam w 10-15 minut. Wizytówką Starego Sącza jest zachowany układ urbanistyczny z galicyjskim rynkiem oraz zabytki sakralne, takie jak zespół klasztorny Klarysek. Warto też wstąpić do Muzeum Regionalnego. Wizytę w Starym Sączu można zakończyć na otwartym w 2021 roku Leśnym Molo – ścieżce w koronach drzew prowadzącej na punkt widokowy na miasteczko i Beskid Sądecki. Ze stacji kolejowej doskonale widać Ołtarz Papieski, upamiętniający pielgrzymkę papieża Jana Pawła II do Starego Sącza w 1999 roku.

Zobacz również:

Pociągiem po Małopolsce – co zwiedzić i zobaczyć
Nowy Sącz – najciekawsze miejsca i atrakcje

Źródła:

[1] twojsacz.pl/dworzec-kolejowy-niemy-swiadek-sadeckich-dziejow
[2] malopolska.szlaki.pttk.pl/2776-pttk-malopolska-dworzec-pkp-w-nowym-saczu
[3] www.beskidsadecki.eu/index.php?id=sadecki_NowySacz&sk=dworzec-pkp
[4] Dokumentacja konserwatora zabytków
[5] Informacje od czytelników