Brno to drugie miasto Republiki Czeskiej pod względem wielkości i pod względem liczby ludności. Coraz popularniejsze wśród Polaków. Na blogach podróżniczych mogliście przeczytać sporo artykułów o Brnie, mój przewodnik będzie inny – o najważniejszych atrakcjach z przewodników napiszę tylko kilka słów, natomiast pokażę wam miejsca, o których nie wspominają polscy blogerzy.

1. Dworce

Brno to ważny węzeł kolejowy – dojedziecie stąd bezpośrednimi pociągami nie tylko do najważniejszych czeskich miast, lecz również do Wiednia, Bratysławy, Budapesztu, Drezna, Berlina, a w sezonie nawet do czarnogórskiego Baru.  Dworzec kolejowy wygląda przyzwoicie i położony jest w samym centrum miasta. Tuż przed budynkiem dworca znajduje się węzeł przesiadkowy komunikacji miejskiej, a po przejściu przez ulicę znajdujemy się na głównym deptaku miasta. Na dworcu są skrytki bagażowe, w toaletach czynnych całodobowo można też skorzystać z prysznica.

Dworzec autobusowy, w skrócie zwany Zvonařka, mieści się niedaleko dworca kolejowego, należy przejść jedynie przejściem podziemnym, później przez tereny przy Tesco, następnie kładką lub przejściem dla pieszych przez główną ulicę, a na koniec przez ładną galerię Vankovka lub obok.  Dworzec autobusowy w Brnie bez wątpienia należy do najbrzydszych dworców autobusowych świata. Brud, starość, betonowa bryła (parking dla autobusów jest na dachu tej bryły), lokale gastronomiczne odpychające swoim wyglądem – to wszystko znajdą podróżni z całego świata.  Wstyd dla miasta.

W okolicy dworców problemem są narkomani, bezdomni i różni podejrzani osobnicy. Po 22:00 spacer pomiędzy dworcami to droga przez piekło, szczególnie nieciekawie jest w okolicach Domu Handlowego Tesco.  Od dziesięciu lat mówi się o przemieszczeniu dworca kolejowego w inne miejsce, 2 kilometry od centrum. Na razie nic z tego nie wyszło.

2. Jak zwiedzać? 

Centrum Brna można zwiedzać pieszo. Jeżeli chcecie zwiedzić również inne polecane miejsca, polecam wykupienie biletu komunikacji miejskiej ważnego 24 godziny lub 5 dni, dzięki któremu szybko można dojechać do wybranych miejsc tramwajem, pociągiem, trolejbusem lub autobusem. Podróż komunikacją miejską to również sposób, aby obserwować miasto np. z okien tramwaju. Wierzcie mi, ma to swój urok, w młodości wielokrotnie zwiedzałem tak największe miasta.

Komunikacja miejska w Brnie funkcjonuje bardzo dobrze.  Bilety można kupić w licznych biletomatach na najważniejszych przystankach. W 2018 roku bilet na strefy 100 + 101 (wystarczające dla turystów) ważny 24 godziny kosztował 90 CZK (ok. 14 zł).

Warto też zaopatrzyć się w plan miasta (np. w punkcie informacji turystycznej naprzeciw dworca kolejowego). Nieduży wydatek, dzięki któremu zaoszczędzimy mnóstwo czasu.  Do artykułu nie dołączam mapy,  ponieważ miejsca opisane w artykule są rozrzucone po całym mieście i nie dałbym rady pokazać ich na mapie w niskiej rozdzielczości.

Więcej informacji:  https://www.dpmb.cz

3. Najważniejsze zabytki 

Najważniejsze zabytki Brna można zwiedzić w kilka godzin, większość z nich znajduje się w ścisłym centrum.

Nad miastem dominuje twierdza Špilberk z  bardzo ładnym parkiem, przez który przechodzi się ze śródmieścia do twierdzy. Jeżeli szkoda wam pieniędzy, wystarczy spacer po ścieżkach wokół twierdzy – z dwóch tarasów widokowych rozpościera się panorama Brna, a miejsce ogólnie jest bardzo przyjemne. Gdybyście chcieli zobaczyć wszystkie atrakcje twierdzy Špilberk – podziemia, wieżę widokową, wystawy stałe i wystawy czasowe – za bilet dla jednej osoby zapłacicie 280 koron czeskich, czyli około 43 PLN. Oczywiście są zniżki, są bilety rodzinne, ale mimo wszystko wychodzi drogo. Wstęp na samą wieżę widokową kosztuje 50 CZK, widoki są bardzo ładne, choć z drugiej strony sporo zobaczycie z tarasów widokowych za darmo.

Więcej informacji: https://www.spilberk.cz

Oprócz twierdzy Špilberk nad centrum Brna dominują też dwie wieże katedry św. Piotra i Pawła. Katedra pięknie prezentuje się z zewnątrz, w środku nie sposób przeoczyć ołtarza, romańsko-gotyckiej krypty i kaplicy Zwiastowania Najświętszej Marii Panny.  Za niewielką opłatą można wyjść na jedną z wież. Według mnie widok nie jest jednak wart wysiłku (trzeba pokonać prawie 130 schodów). Co ciekawe, zwiedzanie katedry z przewodnikiem oprowadzającym w języku czeskim dostępne jest za dobrowolne datki.  Tuż przy katedrze urządzono ładny, nieduży park – Denisovy sady.

W centrum Brna znajdziecie więcej interesujących kościołów, spośród których wyróżniają się dwa obiekty sakralne: kościół Komeńskiego, czyli tzw. Czerwony Kościół, położony na wysepce pomiędzy ruchliwymi ulicami oddzielającymi budynek uczelni i Trybunał Konstytucyjny oraz kościół św. Jakuba.

Podczas spaceru po centrum uwagę zwróci wieża Starego Ratusza (Stará Radnice). W miesiącach letnich wieża ratusza funkcjonuje jako wieża widokowa (wstęp 50 CZK) – moim zdaniem widok z wieży nie jest wart wydatku, choć blogerzy wychwalają ją pod niebiosa.  Turyści odwiedzający Stary Ratusz mogą też zobaczyć kilka sal historycznych i skarbiec, a w ratuszu działa punkt informacji turystycznej. Bardziej zainteresowani powinni poszukać informacji o „brneńskim smoku” wiszącym w drodze z bramy na dziedziniec, który tak naprawdę jest krokodylem. Z budynkiem ratusza, krokodylem, portalem i kołem wiąże się kilka legend, z którymi warto się zapoznać.

Do najważniejszych zabytków Brna z pewnością należy zaliczyć Willę Tugendhatów, położoną około 10 minut spaceru od centrum miasta – charakterystyczny budynek jednorodzinny wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.  Wybudowana w okresie międzywojennym willa stanowi podręcznikowy przykład architektury modernistycznej – w tamtych latach był to luksusowy obiekt, a po niedawnej renowacji można poczuć klimat dawnych czasów.

4. Najważniejsze miejsca w centrum

Chyba najważniejszym miejscem w Brnie jest Plac Wolności (Náměstí Svobody), pełniący funkcję rynku. Plac w samym środku centrum, miejsce wielu imprez kulturalnych, protestów, pokazów itp. Na co dzień dobre miejsce na odpoczynek na którejś z ławeczek i obserwowania ludzi spieszących do swoich zajęć. Sam Plac wygląda przeciętnie – daleko mu do uroku zabytkowych ryneczków w innych czeskich miastach. Niestety, to miejsce szpecą kiczowate rzeźby oraz współczesne budynki, zupełnie niepasujące do zabytkowej zabudowy.

Inne ważne miejsce to Rynek Kapuściany, Targ Kapuściany, Rynek Warzywny (Zelný trh – nie da się dokładnie przetłumaczyć, bo może pochodzić o słowa zelí – kapusta lub zelenina – warzywa), 30 metrów od ratusza i około 150 metrów od dworca kolejowego. Do południa można tu kupić świeże owoce i warzywa sprzedawane przez kupców. Jeśli dobrze poszukacie, traficie na niedrogie warzywa z małych upraw, dużo lepsze w smaku niż kupowane w supermarketach. Na środku rynku stoi fontanna Parnas. Rynek otaczają ładne budynki, oprócz centrum handlowego, pasującego tu jak pięść do oka i psującego ogólne wrażenie. Płyta rynku została ostatnio odnowiona, udostępniono też do zwiedzania podziemia pod rynkiem.

Pomiędzy dworcem kolejowym a dworcem autobusowym warto zrobić zakupy w galerii Vaňkovka – jak w każdej galerii handlowej wybór jest ogromny – najróżniejsze sklepy, lokale gastronomiczne, do tego czasami można trafić na ciekawą wystawę. Galeria powstała w zrujnowanym obiekcie przemysłowym, który w innych okolicznościach zostałby wyburzony.  W galerii Vaňkovka, podobnie jak w domach handlowych i galeriach w centrum miasta, toalety są płatne. Ze sklepów polecam sklep sportowy – wielokrotnie udawało mi się tam kupić wygodną odzież za niskie ceny.

Zwolennicy wielokulturowości powinni wybrać się po zmroku na pieszy spacer po dzielnicy Cejl – jest to dzielnica romska, znana z wysokich wskaźników przestępczości i zaniedbana. Od lat miasto inwestuje wiele pieniędzy, aby poprawić sytuację, jednak efekty są mizerne. W dzielnicy swoją siedzibę ma Miejska Komenda Policji, jednak czescy policjanci, słynący na całym świecie z uczciwości, nieprzekupności i niewyobrażalnej odwagi, nie są w stanie zapanować nad sytuacją.

5. Inne ciekawe miejsca

Brno oferuje mieszkańcom i turystom szereg sposobów na spędzanie wolnego czasu. Co bardziej ambitni turyści powinni zajrzeć nad brneńską zaporę (Brněnská přehrada), świetne miejsce na spacery, jazdę rowerem, a w sezonie pływanie. Raz w roku na zaporze organizowane są niektóre z efektownych pokazów sztucznych ogni Ignis Brunensis.  Miejsce urokliwe, jednak położone daleko od centrum – należy dojechać do przystanku końcowego linii tramwajowej nr 1, a stamtąd iść kilkaset metrów pieszo.  Z zapory warto wybrać się autobusem do niedalekiego zamku Veveří (hrad Veveří).

Więcej informacji: https://www.brnenskaprehrada.cz/

Jadąc nad zaporę, mijamy brneński ogród zoologiczny. Niestety, trudno go polecić, bowiem wśród turystów zbiera raczej negatywne recenzje. Osobiście nigdy tam nie byłem.  Na pewno nie oferuje tyle atrakcji co ogrody zoologiczne w Pradze, Ostrawie i Ołomuńcu.

Więcej informacji: https://www.zoobrno.cz

Mało znaną wśród turystów atrakcją Brna jest Velká Klajdovka – pomnik przyrody obejmujący pobliskie tereny łąk i lasów. Z punktu widzenia turysty najważniejsze miejsce to kamieniołom, nad którego zboczem wiedzie ścieżka, z której można podziwiać przepiękną panoramę Brna. W pobliżu działa drogi hotel o tej samej nazwie. Z tego miejsca widać niemal całe Brno –  brzydkie osiedle Vinohrady i centrum.  Romantyczne miejsce daleko od centrum, idealne na randkę. Należy jedynie uważać na kleszcze, zresztą jak wszędzie w Brnie.  Dostaniemy się tu autobusem linii 78. Niestety, autobus nie odjeżdża z centrum, przesiadki są na różnych przystankach z różnych linii tramwajowych. Dojazd z dworca powinien zająć około 25 minut.

Brno to mnóstwo ścieżek spacerowo-rowerowych, w tym ścieżki wybudowane wzdłuż dwóch rzek przepływających przez Brno – Svitavy i Svratki. Szczególnie polecam ścieżkę wzdłuż Svitavy od dzielnicy Obřany (dojedziemy tramwajem nr 4), przez centrum do dzielnicy Komárov, gdzie łączy się ze ścieżką nad Svratką. Jako miłośnikowi kolei najbardziej podoba mi się fragment wzdłuż bocznicy kolejowej prowadzącej do kilku zakładów w dzielnicach Cejl i Komárov. Bocznica ma specyficzną atmosferę i jest bardzo fotogeniczna, a pociąg towarowy można tu zobaczyć od poniedziałku do piątku pomiędzy 07:00 a 09:00.

Bocznica przy rzece Svratce to nie jedyne ciekawe miejsce dla miłośników transportu w Brnie. W dzielnicy Královo Pole natrafimy na pozostałości po dawnej bocznicy oraz na bocznicę ciepłowni, gdzie nigdy nie widziałem pociągu.  Do legendy przeszła bocznica na tereny wystawowe Targów Brneńskich, której fragment prowadzi przez środek jednej z głównych ulic miasta (miała zostać rozebrana). Polecam też przejazd z dworca tramwajem nr 10 do przystanku końcowego Stránská skála (w lecie kursują tam zabytkowe tramwaje). Około 100 metrów od przystanku końcowego zachowały się tory dawnej linii tramwajowej, obecnie zaniedbane i zakrzaczone. Kilkukilometrowa linia prowadzi przez pustkowia na jedno z osiedli daleko od centrum miasta. Swego czasu rozważano odnowienie linii i stworzenie z niej atrakcji Brna, lecz systematycznie jest rozkradana przez złomiarzy.

Po zwiedzaniu zabytków i muzeów czas na odpoczynek w którymś z parków. Dwa przystanki tramwajowe (lub 10 minut pieszo) od Placu Morawskiego czeka na turystów i mieszkańców Park Łużanki (Lužánky) – dobrze zagospodarowany, nieduży, ładny park. Ścieżki spacerowe, plac zabaw, strumyczek, dużo zieleni, szalety, pawilon i polana – na chwilę można odpocząć od zgiełku śródmieścia. Podobno najstarszy park miejski w Republice Czeskiej.

6. Muzea

Brno może pochwalić się dobrą ofertą muzealną, jednak nie wszystkie muzea prezentują wysoki poziom. Najbardziej znane muzeum, poza opisanym wcześniej muzeum na zamku Špilberk, to Muzeum Techniki w Brnie (Technické muzeum), położone daleko od centrum, lecz z łatwym dojazdem tramwajami nr 12 i 13. Budynek po remoncie, liczne wystawy stałe i czasowe, dużo interesujących eksponatów – warto tu zajrzeć.  Bilet wstępu dla osoby dorosłej kosztuje 100 CZK. Jest to zdecydowanie najlepsze muzeum w Brnie, które gorąco polecam szczególnie miłośnikom transportu.

Więcej informacji: www.technicalmuseum.cz

Miłośnikom historii Moraw można z kolei polecić Muzeum Ziemi Morawskiej ( Moravské zemské muzeum) mieszczące się w bardzo ładnym budynku w centrum miasta. Muzeum zostało założone w 1817 roku na mocy dekretu cesarza Franciszka I. W swoich zbiorach posiada ponad 6 milionów eksponatów z najróżniejszych dziedzin – archeologii, numizmatyki, botaniki i wielu innych. Dużym zainteresowaniem cieszy się mamut naturalnych rozmiarów, pracownia kompozytora Leoša Janáčka. Oprócz głównego budynku muzeum ma szereg oddziałów nie tylko w Brnie.

Więcej informacji: www.mzm.cz

Warto odwiedzić także Muzeum Sztuki Stosowanej (Uměleckoprůmyslové muzeum) będące częścią Galerii Morawskiej. Muzeum zostało otwarte w 1873 roku. Zwiedzający mogą obejrzeć wystawy mebli, ceramiki, porcelany, czy ubiorów na przestrzeni dziesięcioleci lub wieków. Muzeum jest nieczynne w poniedziałki i wtorki.

Więcej informacji: www.moravska-galerie.cz/moravska-galerie/navsteva-mg/budovy-mg/umeleckoprumyslove-muzeum.aspx

Dobre recenzje (nie wiem, czy płatne) zbiera Muzeum Tortur (Museum mučících nástrojů a útrpného práva) otwarte niedawno tuż przy głównym dworcu kolejowym w Brnie. Muzeum prezentuje narzędzia tortur i eksponaty związane z dawnymi procedurami śledczymi, jeśli tak to można nazwać. Można odnieść wrażenie, że jest to produkt nastawiony typowo na turystów, bowiem nie ma nawet własnej strony internetowej.

W Brnie znajduje się ponadto kilka mniejszych muzeów, które można zwiedzić, ale można pominąć, między innymi – Muzeum Kultury Romskiej, Muzeum Diecezji, Muzeum Mendla zarządzane przez Uniwersytet Masaryka w Brnie z grzeczności pominę milczeniem.

Ciekawostką jest natomiast prywatne Retro Muzeum na Statku zlokalizowane na peryferiach miasta („statek” w języku czeskim oznacza „gospodarstwo”). Muzeum czynne jest od kwietnia do września w soboty i niedziele od 10 do 18. W kilku pomieszczeniach można obejrzeć zabawki, urządzenia i inne eksponaty przypominające życie w czasach Czechosłowacji – coś podobnego do muzeów PRL-u w Polsce. Bardzo dobra propozycja dla zainteresowanych życiem codziennym w Czechosłowacji, ale drogo i nie wolno fotografować.

Więcej informacji: www.retromuzeumnastatku.cz/

7. Brno z dziećmi

Gdybym chciał opisać przewodnik „Brno z dziećmi”, jego treść w dużym stopniu pokrywałaby się z informacjami na temat zwiedzania Brna zawartymi w tym artykule. Brno to miasto w sam raz na zwiedzanie z dziećmi – centrum nie jest duże, większość atrakcji położonych jest niedaleko siebie, a jeśli mamy więcej czasu, warto pojechać w miejsca opisane wyżej jak Velká Klajdovka, zapora, czy pospacerować po szlakach spacerowych wzdłuż rzeki Svitavy, szczególnie na malowniczym odcinku od dzielnicy Obřany do miejscowości Bilovice nad Svitavou. Ogród zoologiczny raczej odradziłbym.

Ponadto dla dzieci poleciłbym następujące atrakcje:

Centrum nauki Vida! – popularne i cieszące się świetną opinią interaktywne centrum nauki niedaleko centrum miasta, stworzone na wzór Centrum Nauki Kopernik w Warszawie oraz podobnych placówek powstających masowo w największych miastach całej Europy. Założeniem jest nauka poprzez zabawę, jak również sama zabawa, bowiem przygotowano też plac zabaw dla dzieci. Dobre miejsce dla dorosłych chcących poznać podstawy języka czeskiego z chemii, fizyki i innych dziedzin nauki – tego nie uczą w szkołach ani na uniwersytetach.

Więcej informacji: vida.cz

Trasa Podziemna – atrakcja pod Targiem Kapuścianym (Zelný trh) w centrum Brna. Podziemne korytarze zostały udostępnione dla turystów w kwietniu 2011 roku. Zwiedzanie odbywa się w grupach z przewodnikiem (5-25) osób, wejścia co 60 minut. Dodatkową atrakcją trasy podziemnej jest laboratorium alchemików.

Więcej informacji w Punkcie Informacji Turystycznej w pobliżu.

Na Krowiej Górze (Kraví hora) – spokojnym zakątku w pobliżu centrum miasta czynne jest także planetarium i obserwatorium (hvězdárna). Jakkolwiek w internecie ma bardzo dobre opinie, nie mogę z pełnym przekonaniem stwierdzić, czy akurat waszym dzieciom się spodoba.

Więcej informacji: www.hvezdarna.cz

Wycieczka do Brna z dziećmi to dobry pomysł, wasze pociechy nie będą się nudzić.

8. Ciekawe imprezy

W Brnie i okolicach każdego roku odbywa się kilka interesujących wydarzeń kulturalnych i nie tylko. Moim zdaniem najciekawsza to „Brno – miasto w środku Europy„, której częścią jest szereg imprez na przełomie maja i czerwca. Mnie najbardziej podobały się dwie: „Dopravní nostalgie” – przejazdy zabytkowymi autobusami i trolejbusami po Brnie i trasach wokół Brna oraz „Ignis Brunensis” – pokazy ogni sztucznych w ramach konkursu dla ekip przygotowujących tego typu pokazy. Pokazy najwyższej klasy w centrum Brna oraz nad zaporą.

Pod koniec września na Placu Wolności odbywa się jarmark, w trakcie którego na stoiskach można zakupić tzw. „burčák” – coś w rodzaju sfermentowanego moszczu z winogron, napój winny z winobrania odbywającego się kilka tygodni przed jarmarkiem. Nie należy on do mocnych napojów, jeżeli więc przyjechaliście pociągiem, warto wypić szklaneczkę burčáku, bo jest po prostu smaczny. Warto zabrać butelkę tego napoju w drogę powrotną do Polski, wsadzić do lodówki i wypić w ciągu 2-3 dni.

Na początku grudnia we wsi Slavkov u Brna ma miejsce rekonstrukcja słynnej bitwy pod Slavkovem z 2 grudnia 1805 roku. Również w Brnie odbywają się uroczystości upamiętniające bitwę, w tym przemarsze grup rekonstrukcyjnych ubranych w stroje historyczne. W tym czasie do Brna przybywa mnóstwo turystów z całej Europy.

Na nieco mniejszą skalę przemarsze grup rekonstrukcyjnych mają miejsce w czasie Dni Brna (sierpień), kiedy odbywa się rekonstrukcja bitwy o twierdzę Špilberk oraz uroczystości upamiętniające obronę miasta przez najazdem szwedzkim w czasie wojny trzydziestoletniej.

Brno ma także swój Jarmark Bożonarodzeniowy, który muszę pochwalić oraz szereg innych imprez, w tym Noc Muzeów z przejazdami zabytkowymi środkami komunikacji publicznej.

9. Bezpieczeństwo w Brnie

Brno to bezpieczne miasto. Zwiększone zagrożenie przestępczością pospolitą występuje w okolicach dworca kolejowego i autobusowego (kradzieże kieszonkowe) oraz w dzielnicy Cejl (napady i rozboje).

Poza tym poczucie zagrożenie dużo mniejsze niż w polskich miastach podobnej wielkości, nawet w późnych godzinach wieczornych i w nocy.

W razie problemów nie należy liczyć na pomoc czeskiej policji, a tym bardziej czeskiego wymiaru sprawiedliwości – czeski wymiar sprawiedliwości to patologia na skalę niewyobrażalną nawet w Polsce.

10. Toalety publiczne w Brnie

W centrum Brna w dni robocze czynnych jest dużo toalet publicznych, jednak są fatalnie oznaczone i można mieć problemy z ich znalezieniem. Toalety w większości są płatne, czystość i wyposażenie często pozostawiają wiele do życzenia. W weekendy część toalet czynna jest tylko w soboty do 13:00.

Poza centrum w centrach handlowych toalety są bezpłatne, natomiast znalezienie szaletu graniczy z cudem.

11. Zakupy w Brnie

Brno to dobre miejsce na zakupy. Bardzo dobrym miejscem na ich zrobienie jest Galeria Vaňkovka pomiędzy dworcem kolejowym a autobusowym, powstała na terenie zrujnowanego obiektu przemysłowego. To typowa galeria handlowa do podobnych tego typu galerii w Polsce.

W sąsiedztwie galerii stoi dom handlowy Tesco.

Przy wjeździe do Brna od strony Vyškova mijamy dwa duże centra handlowe – Avion Shopping Park i Olympia z hipermarketami oraz kilkunastoma sklepami specjalistycznymi. Do obu tych miejsc można dojechać bezpłatnymi autobusami spod ulicy pomiędzy domem handlowym Tesco a Galerią Vaňkovka.

12. Noclegi w Brnie

Noclegi w Brnie i okolicach są drogie, moim zdaniem ceny są wygórowane i nieadekwatne do jakości usług, ale duży wpływ na to ma położenie Brna – miasto jest nie tylko dobrym miejscem na wycieczkę, ale również świetną bazą wypadową do wycieczek po Morawach, można stąd też łatwo dojechać do Pragi i Wiednia. Hotelarze nie narzekają na brak klientów.

W lecie noclegi oferuje również Uniwersytet Masaryka w Brnie w wybranych akademikach.

13. Podsumowanie

Brno to bardzo dobre miasto na jednodniową wycieczkę, jak również baza wypadowa. Należy jednak podchodzić z rezerwą do hurraoptymistycznych artykułów sponsorowanych na wielu blogach oraz relacji studentów przebywających tu na stypendiach Socrates Erasmus – takie pobyty to zajęcia dwa-trzy razy w tygodniu, pozostała część tygodnia jest wolna, a pieniędzy ze stypendium sporo, więc zdecydowana większość studentów słusznie przeznacza je na imprezy i podróże, a później są święcie przekonani, że życie w Czechach wygląda tak na co dzień. O czechofilach żyjących w świecie urojeń i fantazji nie wspominam.

Z punktu widzenia turysty wizytę w Brnie można z czystym sumieniem polecić.

Zapraszam do śledzenia naszego profilu na Facebooku. Będzie mi bardzo miło, jeśli udostępnisz ten post znajomym lub dodasz odnośnik do mojego bloga 🙂 A TUTAJ zamieściłem spis najciekawszych artykułów na blogu – na pewno znajdziesz coś dla siebie