Skansen w Chorzowie, czyli Górnośląski Park Etnograficzny, to jedna z atrakcji Parku Śląskiego. Położony jest w południowo-zachodniej części parku, za Stadionem Śląskim, jeśli wchodzimy do parku od strony Katowic.

Pomysł utworzenia skansenu z obiektami z Górnego Śląska pojawił się już w dwudziestoleciu międzywojennym, jednak plany pokrzyżowała druga wojna światowa.

Pod koniec lat pięćdziesiątych powrócono do projektu i w 1959 roku zapadła decyzja o budowie Muzeum Wsi Górnośląskiej na terenie powstającego wówczas Wojewódzkiego Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie.

Pierwsze obiekty przeniesiono do skansenu w 1964 roku, dla zwiedzających skansen w Chorzowie został otwarty dopiero w 1975 roku – na jego terenie można było wtedy zobaczyć 33 obiekty.

Na przestrzeni lat liczba eksponatów powiększała się; obecnie skansen w Chorzowie funkcjonuje pod nazwą Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny i rozpościera się na powierzchni 22 hektarów. Na terenie tym zgromadzono 77 obiektów.

Jest oczywiste, że w artykule nie sposób opisać wszystkiego, dlatego krótko przedstawię najciekawsze obiekty, jakie Górnośląski Park Etnograficzny udostępnił dla zwiedzających. Trasa zwiedzania prowadziła dookoła skansenu, tylko w jednym momencie trzeba było zboczyć z trasy, aby zobaczyć z zewnątrz położony z dala od innych obiektów kościół ewangelicki z Bobrka. Większość najciekawszych obiektów znajduje się w pierwszej połowie trasy pętli wokół skansenu, od karczmy dalej nie spotkałem ani jednego turysty.

Szkoła z Wapienicy

Jako pierwsza zwróciła moją uwagę rekonstrukcja budynku szkoły ludowej z Wapienicy z 1853 roku (obecnie dzielnica Bielska-Białej). W budynku można zobaczyć izbę szkolną, mieszkanie nauczyciela i kuchnię.

Skansen w Chorzowie – chałupa z Bażanowic (1872)

Za zrekonstruowaną stodołą warto zajrzeć do zagrody średniozamożnego chłopa z Pogórza Cieszyńskiego. Przy alejce stoi szerokofrontowa chałupa z 1872 roku na podmurówce z kamieni polnych, z dachem gontowym.

W środku zobaczymy izbę główną pełniącą funkcję kuchni, jadalni i sypialni oraz tzw. izbę wycużną, gdzie zamieszkiwali rodzice, którzy przekazali dzieciom gospodarstwo. Wycug to odpowiednik „dożywocia”, znany również pod nazwą „wyłamek” lub „wymowa” – zapewniał rodzicom prawo do odrębnej izby i utrzymania.

Inne elementy zagrody to stodoła z Ustronia i kuźnia z Zamarsk.

Chałupa z Goleszowa (1886) i zagroda

Jeśli chodzi o wnętrza, najbardziej podobała mi się chałupa z Goleszowa w zagrodzie bogatego chłopa z kuchnią, wielką i małą izbą. Na uwagę zasługuje szafa na na ubrania z kwietnymi polichromiami w małej izbie.

Częścią zagrody jest szopa, rekonstrukcja pieca chlebowego ze wsi Landek ofaz wiatrak turbinowy z Nierodzimia (1918 r.)

Chałupa z Frydka (1852)

Efektownie prezentuje się następna zagroda bogatego chłopa, gdzie jako pierwszą od strony ulicy zobaczymy chałupę z Frydka z połowy XIX wieku z ogródkiem i fragmentem brukowanej uliczki.

Zagroda jest dosyć duża, z chlewem, stodołą, szopą na siano, szopą nawozy, studnią i pasieką. Podczas mojej wizyty w zagrodzie pasł się koń, starszy pan przerzucał siano w chlewie, a przy pasiece trzeba było uważać na pszczoły.

Zagroda bezrolnego chłopa

W zagrodzie bezrolnego chłopa zwraca uwagę dobrze odwzorowany i utrzymany ogródek, szczekanie psa witające przechodniów oraz skromne wnętrze chałupy z Dziećkowic z 1857 roku.

Wiatrak z Grzawy

Po obejrzeniu zagrody bezrolnego chłopa mijamy zagrodę średniozamożnego chłopa. Z powodu prac remontowych wnętrza były niedostępne, więc nie trafia ona na listę.

Po drugiej stronie stoi wiatrak z Grzawy z pierwszej połowy XIX wieku, bardzo chętnie fotografowany przez zwiedzających.

Zagroda Młyńska

Spacerując w skansenie warto również obejrzeć zagrodę młyńską. Główny element to młyn z Imielina, pochodzący prawdopodobnie z pierwszej połowy XVIII wieku, składający się z części mieszkalnej i młynicy.

Stojąca obok szopa ośmioboczna z Grzawy to rekonstrukcja obiektu, który spłonął w 2000 roku. W środku urządzono niewielką ekspozycję pojazdów konnych. W zagrodzie stoi także szopa na wozy, spichlerz i studnia.

Kościół z Nieboczów (1791 r.)

Drewniany kościół ze wsi Nieboczowy w powiecie wodzisławskim to jeden z najstarszych budynków w skansenie. Otoczony drewnianym ogrodzeniem, wnętrze można podziwiać tylko przez drzwi. Wprawne oko dostrzeże przy kościele kamień upamiętniający pierwszego dyrektora chorzowskiego skansenu.

Zagroda Sołecka

Ciekawostką jest zagroda sołecka, a szczególnie chałupa sołtysa z Katowic z około 1826 roku. Patrząc na zagrodę, można sobie choć trochę wyobrazić, jak wyglądały Katowice jeszcze w połowie XIX wieku, zanim stały się miastem w 1865 roku.

Niestety, podczas mojej wizyty nie można było zobaczyć wnętrza chałupy sołtysa.

Zagrodę tworzą także chlewik z Bogucic i gołębnik z Dąbrówki Małej (obecnie dzielnice Katowic) oraz ręczna pompa wodna z Zabrza z początku XX wieku.

Zagroda robotnicza

Bardzo ładnie została urządzono Chałupa z Bykowiny (połowa XIX wieku) – w środku zobaczymy sklepik, kuchnię i izbę. Do zagrody przylega pole. Wnętrze sklepiku wiejskiego wyposażone jest sprzętami z okresu międzywojennego – oprócz tradycyjnych sprzętów, opakowań i tym podobnych rzeczy, w sklepiku została umieszczona flaga Polski, ale to tylko aranżacja czasowa.

Chałupa z Kromołowa (1860 roku)

Skansen w Chorzowie podzielony jest na sektory według regionów. Ostatni sektor regionalny to Region Zagłębia Dąbrowskiego. Większość zwiedzających uznałaby za największą atrakcję tego sektora zagrodę bogatego chłopa z zabudowaniami z Łaz koło Błędowa, mnie natomiast spodobała się Chałupa z Kromołowa (obecnie dzielnica Zawiercia). Jest to nieduża, ładna chałupa, w środku można zobaczyć izbę.

Spichlerze

Górnośląski Park Etnograficzny może pochwalić się ciekawą kolekcją spichlerzy z różnych miejsc, między innymi Bojanowa, Simoradza, czy Wojkowic Kościelnych. Jak informuje ulotka dla zwiedzających, najstarszy spichlerz pochodzi z 1675 roku. Spichlerze różnią się rozmiarami i wyglądem, niektóre są sporych rozmiarów, inne znacznie mniejsze. Mnie najbardziej spodobał się mały spichlerz chłopski z Pszowa z przełomu XVIII i XIX wieku.

Kościół ewangelicki z Bobrka (1932)

Skansen w Chorzowie zwiedza się spacerując okrężną trasą wzdłuż chałup i obiektów gospodarczych. Jest jeden wyjątek. To kościół ewangelicki z Bobrka z 1932 roku, do którego prowadzi brukowana droga, w którą należy skręcić przy chałupie z Kromołowa i zagrodzie z budynkam z Łaz. Kościół od września 2017 roku stoi samotnie, wokół nie ma żywego ducha – same nieużytki.

Kościół został zakupiony jako prefabrykowany budynek w firmie „Christoph” and Unmack” z Niesky na Łużycach. W 2012 nieczynny już obiekt został wpisany do rejestru zabytków. W 2014 roku częściowo strawiony przez pożar, został rozebrany, zrekonstruowany i przeniesiony do muzeum. Budynek nadal pełni funkcje sakralne.

Zwierzęta

W ostatnich latach panuje tendencja, aby na terenie skansenów wśród chałup i obiektów gospodarczych żyły sobie spokojnie zwierzęta. Skansen w Chorzowie podążył za modą i podczas zwiedzania, przy odrobinie szczęścia, można natknąć się na stado owiec i baranów. Widziałem jeszcze ogromną, spasioną świnię wietnamską. Wyglądała na oswojoną, bowiem była z jakąś kobietą i raczej trudno przypuszczać, że taki olbrzym wszedłby na teren skansenu niezauważony.

Nie było natomiast zwierząt w zagrodzie bogatego chłopa w sektorze Zagłębia Dąbrowskiego, choć widać było, że co jakiś czas pojawiają się tam jakieś stworzenia.

Kapliczki

Górnośląski Park Etnograficzny to także szereg kapliczek w różnych miejscach, choć nie wszystkie udało mi się zauważyć. Z tych, co widziałem, najładniejsza była tuż przy wejściu – kamienna kapliczka z Istebnej z 1910 roku.

Górnośląski Park Etnograficzny – zwiedzanie

Wstęp do Górnośląskiego Parku Etnograficznego jest płatny. Za bilet płaciłem 12 złotych, dodatkowe pięć wydałem na przewodnik, na podstawie którego powstał ten artykuł. W muzeum spędziłem dwie godziny. Poza mną było niewiele osób – głównie rodziny z dziećmi. Jak zauważyłem, zdecydowana większość osób kończyła zwiedzanie na działającej na terenie skansenu karczmie z ogródkiem.

Nie należy sugerować się brzydkim wejściem do skansenu – w środku wszystko wygląda znacznie lepiej. Cisza, spokój, charakterystyczny zapach w chałupach. Można się zrelaksować i choć chwilę odpocząć od zgiełku wielkiej aglomeracji. Skansen w Chorzowie posiada dwie ogólnodostępne toalety.

Zwiedzanie odbywało się bez przewodnika. W niektórych chałupach umieszczono tablice z wyjaśnieniami, a podziwianiu wnętrz towarzyszyły nagrania uruchamiane na fotokomórkę, stylizowane na stare epoki – np. w szkole.

Należy podkreślić, że na liście opisałem tylko część obiektów. To subiektywny wybór, odczucia innych zwiedzających mogą się różnić.

Zauważyłem, że Górnośląski Park Etnograficzny posiada dużo niezagospodarowanych terenów, więc można się spodziewać, że w przyszłości będzie tu znacznie więcej obiektów do zwiedzania. I oby tak się stało, bo warto tu wstąpić, jeśli przyjechaliśmy spędzić przyjemny dzień w Parku Śląskim.