Chełm to średniej wielkości miasto (ponad 60 tysięcy mieszkańców) w województwie lubelskim, niedaleko przejścia granicznego z Ukrainą w Dorohusku. Miasto lokowane w 1392 roku, istniejące na styku trzech kultur: polskiej, żydowskiej i rusińskiej. Nazwa miasta pochodzi od prasłowiańskiego słowa oznaczającego „wzgórze”, odnoszące się do wzgórza w centrum Chełma. W artykule wymieniłem najważniejsze atrakcje Chełma, nie próbując na siłę dodawać mało istotnych miejsc.

Ostatnia aktualizacja: 09.10.2023

1. Podziemia Kredowe

Chełm położony jest na pokładach kredy, którą wydobywano tu już od XIII wieku. W dawnych czasach mieszkańcy drążyli tunele i piwnice pod domami, wydobywając kredę na własną rękę, w celu późniejszej sprzedaży z dużym zyskiem. Przez wieki powstał labirynt korytarzy pod miastem, sięgających czasami ponad 20 metrów głębokości. Niestety, niestabilne podłoże spowodowało pęknięcia na ścianach budynków, a chodniki i ulice zaczęły się zapadać, przez co w XIX wieku zakazano wydobycia kredy.

W latach 60. XX wieku jedna z głównych ulic zapadła się pod nadjeżdżającą ciężarówką. Labirynt korytarzy zabezpieczono, a krótki odcinek przeznaczono dla celów turystycznych, dzięki czemu powstała interesująca atrakcja turystyczna – podziemna trasa licząca półtora kilometra. Zwiedzanie grupowe z przewodnikiem. Przejście trasy trwa około godzinę, w podziemiach panuje temperatura około 9 stopni Celsjusza bez względu na porę roku. Po drodze odgrywana jest scenka z udziałem „Ducha Bielucha”.

Obiekt nie jest przystosowany dla osób niepełnosprawnych. Ceny biletów stosunkowo wysokie.

2. Bazylika pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny

Atrakcje Chełma to także zabytki sakralne. Najcenniejszym z nich jest bazylika na Górze Chełmskiej zbudowana w połowie XVIII wieku jako cerkiew, w miejscu cerkwi prawosławnej z 1256 roku (później unicka), która ze względu na zły stan techniczny została rozebrana około 1735 roku. Świątynia pierwotnie zbudowana w stylu zachodnioeuropejskiego baroku. Strawiona przez pożar w 1802 roku, wkrótce odbudowana z elementami neoklasycystycznymi na elewacjach. Przebudowana w latach 1874-1878 w stylu bizantyjsko-rosyjskim, w 1875 roku zamieniona w sobór prawosławny.

W 1919 r. przejęta przez kościół katolicki, w czasie okupacji przekazana w ręce prawosławnych Ukraińców, po wojnie znów w rękach kościoła rzymskokatolickiego.

Na terenie kompleksu katedralnego warto zobaczyć Bramę Uściługską z 1616 roku – najstarszy zachowany budynek na terenie miasta. Dzwonnica jest udostępniana turystom jako punkt widokowy z panoramą Chełma, można też pospacerować po parku różanym lub przejść drogę krzyżową.

3. Plac Łuczkowskiego

Chełm posiada rynek, nazywany tu Placem Łuczkowskiego. Pod względem architektonicznym nie wyróżnia się niczym szczególnym na tle innych polskich rynków. Na uwagę zasługuje replika studni staromiejskiej użytkowanej od XIV/XV do XVIII wieku. W trakcie opracowywania artykułu kończyła się rewitalizacja placu. Dawniej w tym miejscu funkcjonował targ żydowski.

4. Kościół pw. Rozesłania Świętych Apostołów

Spośród zabytków sakralnych Chełma, na szczególną uwagę zasługuje położony blisko Placu Łuczkowskiego kościół pw. Rozesłania Świętych Apostołów z pięknym wnętrzem. Kościół został zbudowany w miejscu drewnianego kościoła ufundowanego przez Władysława Jagiełłę na pamiątkę Bitwy pod Grunwaldem w XV wieku. Budowa w latach w latach 1753–1763 w stylu późnobarokowym, według projektu Paolo Antonio Fontany. Wnętrze kilkakrotnie odnawiane, zachowało się bez większych zmian. Dużo zdobień, piękne malowidła na ścianach i plafonie. Najcenniejsza polichromia Józefa Majera z 1758 roku.

5. Muzeum Ziemi Chełmskiej

Typowe muzeum przedstawiające dzieje miasta i regionu. Wystawy stałe poświęcone są tradycyjnej kulturze regionu i przyrodzie wschodniej Lubelszczyzny. Ponadto wystawy czasowe i projekcja dwóch krótkich filmów o Chełmie. W budynku przy ulicy Reformackiej 27, dawnej siedzibie Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, urządzono wystawę poświęconą tutejszej bezpiece i jej ofiarom. Muzeum bardzo małe, tanie bilety wstępu.

6. Cerkiew prawosławna pw. św. Jana Teologa

Kolejny zabytek sakralna mapie Chełma. Wybudowana w latach 1846–1852 w stylu bizantyńsko-rosyjskim jako cerkiew garnizonowa, od 1864 roku pełniła funkcję cerkwi parafialnej. Projektantem był Ludwik Radziszewski. Wzniesiona na planie krzyża greckiego. Jako jedyna z cerkwi na terenie miasta nie została przejęta przez kościół rzymskokatolicki po odzyskaniu niepodległości. Od 1928 sobór.

Wewnątrz trzyrzędowy ikonostas, ikony oraz utensylia z innych cerkwi w regionie, przeniesione z nieistniejących już świątyń. Kilka lat temu cerkiew przeszła remont.

7. Pałac Kretzschmarów

Bardzo ładny budynek przy ulicy Pocztowej 50, obecnie Urząd Stanu Cywilnego. Pałacyk początkowo wybudowany na zlecenie właściciela fabryki maszyn rolniczych inż. Wilhelma Kretzschmara jako parterowa willa, po 1906 roku przebudowany przez nowego właściciela – Franciszka Gassnera. Podczas przebudowy dobudowano piętro i wieżyczkę, wyremontowano też wnętrza, nadając budowli styl secesyjno-eklektyczny. Po II wojnie światowej przejęty przez władze miejskie.

8. Synagoga Mała

Na uwagę zasługuje także budynek dawnej synagogi przy ulicy Małej 8. Synagoga charakteryzująca się bogato zdobioną elewacją powstała w latach 1912-1914. Po II wojnie światowej budynek wyremontowany przez Naczelną Organizację Techniczną – przez wiele lat w dawnej synagodze mieścił się Dom Technika. Obecnie działa tu restauracja. Obok synagogi stoi dom rabina z 1914 roku, obecnie dom mieszkalny.

9. Osiedle Dyrekcja

Chełm może się pochwalić osiedlem z ciekawą historią. Osiedle kolejowe „Dyrekcja” wybudowano w drugiej połowie lat 20. XX wieku. Projektowana dzielnica o nazwie „Nowe Miasto” miała składać się z monumentalnego gmachu dla Dyrekcji PKP w Radomiu, budynków mieszkalnych dla pracowników, obiektów sportowych i handlowych. Całość miała mieć kształt orła. Według planów osiedle miało być domem dla 50 tysięcy osób. Budowę osiedla powstającego od 1928 roku przerwał kryzys gospodarczy. Do czasu wybuchu II wojny światowej ukończono część budynków, inwestycji jednak nigdy nie dokończono. Na niezabudowanych terenach powstały osiedla z wielkiej płyty. W dawnym gmachu dyrekcji mieści się obecnie Starostwo Powiatowe.

10. Park Miejski

Po rewitalizacji zakończonej we wrześniu 2023 roku nowe oblicze zyskał duży, ale wcześniej zaniedbany park miejski. Podczas rewitalizacji wyremontowano istniejące alejki i wytyczono nowe ścieżki, zamontowano nowe oświetlenie, pawilon rodzica z toaletami i miejscami do przewijania niemowląt, a także schody z podjazdami dla osób niepełnosprawnych. Wyremontowano również plac zabaw. Po remoncie park miejski jest popularnym miejscem spacerów chełmian. Warto zwrócić uwagę na rzeźby niedźwiedzi – symboli miasta i herbu, które podobno dawniej mieszkały w jaskiniach przy Górze Chełmskiej. W parku dostępny jest skatepark oraz siłownia plenerowa.

11. Punkt widokowy na kopalnię kredy

Chełm od wieków słynie z wydobycia doskonałej jakości kredy; kopalnia kredy działa tu zresztą do dziś. W ostatnich latach popularną atrakcją Chełma stał się punkt widokowy na wyrobisko kopalni położony przy ulicy Mikołaja Reja, poza centrum miasta. Z najbliższego parkingu trzeba przejść około 800 metrów po nieutwardzonej drodze. Przy punkcie ustawiono tablicę informacyjną z historią wydobycia kredy w mieście. Widoki nieziemskie, ale miejsce niezagospodarowane.

12. Chełmski Park Wodny

Jeśli nie dopisuje pogoda, warto wybrać się do Chełmskiego Parku Wodnego, jednego z najnowocześniejszych tego typu obiektu w województwie lubelskim. Do dyspozycji basen 25 metrów oraz strefa rekreacyjna z jacuzzi, biczami wodnymi, zjeżdżalniami, saunarium i falami. Dodatkowo leżanki z masażem. Ceny biletów wstępu stosunkowo wysokie.

Chełm – podsumowanie

Chełm to miasto dobre na jednodniową wycieczkę z Lublina lub jako baza wypadowa do wycieczek po Lubelszczyźnie (nie tylko koleją). Najważniejsze atrakcje Chełma położone są blisko siebie, więc zwiedzanie jest łatwe. Chełm posiada dobrze rozwiniętą i stosunkowo niedrogą bazę noclegową o różnych standardach, baza gastronomiczna przeciętna. Miasto warte uwagi w planach wycieczkowych.

Dojazd pociągiem do Chełma

Chełm leży przy linii kolejowej z Warszawy do Dorohuska. W mieście znajdują się dwie stacje kolejowe – położona blisko centrum stacja Chełm Miasto oraz stacja Chełm z dworcem kolejowym, który wkrótce ma zostać wyremontowany. Stacja Chełm oddalona jest od centrum miasta o około 2 kilometry. W Chełmie zatrzymują się pociągi regionalne z Lublina oraz kilka pociągów pospiesznych uruchamianych przez PKP Intercity. W wakacyjne weekendy kursuje pociąg Chełm – Włodawa, zatrzymujący się na stacji kilka kilometrów przed Włodawą, dokąd podróżni dowożeni są autobusami.

Zobacz również:

Pociągiem po Lubelszczyźnie – co zwiedzić i zobaczyć
Włodawa – najciekawsze miejsca i atrakcje