Kolej w Hiszpanii to przykład ogromnych inwestycji w Koleje Dużych Prędkości. Hiszpańskie pociągi pozwalają w bardzo krótkim czasie dojechać do największych miast. Koleje hiszpańskie odchodzą od składów wagonowych i pociągów nocnych na rzecz zespołów trakcyjnych.

Podróż pociągiem po Hiszpanii, przynajmniej jeśli chodzi o dalekobieżne, to czysta przyjemność. Pociągi bardzo czyste, wygodne, piękne widoki za oknem (okna niestety nie można otworzyć). Na dworcach trzeba się liczyć z kontrolą bagażu przed wejściem na pokład najszybszych pociągów.

Niestety, nie jest tanio, o ile nie skorzystamy z usług tanich przewoźników oraz nie kupimy biletu z odpowiednim wyprzedzeniem. Kolej nie dociera też wszędzie. Mimo to Hiszpania to mój ulubiony kraj, jeśli chodzi o podróżowanie koleją.

Przewoźnik narodowy: RENFE
Strona internetowa: www.renfe.com
Oficjalny fanpage RENFE na Facebooku
Ostatnia aktualizacja: 09.01.2024

Spis treści:

1. Rozkład jazdy i ceny
2. Kategorie pociągów
3. Przewoźnicy kolejowi
4. Pociągi FEVE
5. Przewóz rowerów
6. Darmowe podróże pociągiem po Hiszpanii
7. Tanie połączenia dalekobieżne
8. Renfe Spain Pass
9. Połączenia międzynarodowe
10. Pociągi Trenhotel
11. Stacje kolejowe
12. Najpiękniejsze linie kolejowe
13. Kolej zębata Vall de Nuria
14. Pociągi wycieczkowe
15. Koleje wąskotorowe
16. Pociągi turystyczne
17. Tramwaj dwusystemowy w Kadyksie
18. Muzea kolejowe w Hiszpanii
19. Dworzec Canfranc

1. Rozkład jazdy i ceny

Rozkład jazdy, wyszukiwarka połączeń i sklep internetowy na większość pociągów znajduje się na stronie kolei hiszpańskich.

Na podstronie kolei hiszpańskich poświęconej przewozom podmiejskim, przedstawiono informacje na temat kursowania tych pociągów w poszczególnych regionach.

Bilety na pociągi tanich przewoźników dalekobieżnych kupicie na stronach Ouigo, Avlo i Iryo. Więcej o tanich pociągach niżej.

Ceny biletów na pociągi Paryż – Barcelona najlepiej sprawdzać na stronie SNCF.

Wyszukiwarka połączeń regionalnych w okolicach Barcelony dostępna jest na stronie Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya.

Rozkład jazdy pociągów kolei metropolitalnej, metra i tramwajów w okolicach Walencji znajdziecie na stronie metrovalencia.es.

Zobacz również: Pociągiem do Hiszpanii – przewodnik dla pasażerów

2. Kategorie pociągów

W ostatnich latach koleje hiszpańskie RENFE uprościły kategoryzację pociągów, rezygnując z kilku kategorii, jak np. Arco, czy Diurro. Z drugiej strony praktycznie zrezygnowano z klasycznych składów wagonowych. Ze względu na częste zmiany i brak przejrzystego opisu, na wielu renomowanych stronach znajdziecie nieaktualne informacje.

Obecnie w Hiszpanii wyróżnia się następujące kategorie pociągów.

Cercanías – pociągi podmiejskie kursujące na trasach wokół największych miast i aglomeracji, jak również na trasach sieci kolei wąskotorowej FEVE. Pociągi podmiejskie to najmniej wygodne środki transportu, przeznaczone na krótkie trasy. Dawniej w niektórych z nich nie było nawet toalet, nie wiem, jak jest obecnie. W rozkładach jazdy pociągi oznaczone literą „C” i numerem linii, w przypadku sieci FEVE literami „CF” i numerem linii.

Media Distancia – coś w stylu pociągów przyspieszonych i pociągów pospiesznych. Przeznaczone na zwykłe trasy (nie kursują na Kolejach Dużych Prędkości), często łączą mniejsze miejscowości. Komfort różny, aczkolwiek według mnie całkiem wygodne. Wyposażone w toalety przystosowane dla potrzeb osób niepełnosprawnych (zwykle dwie lub trzy na skład), ponad 200 miejsc, prędkość maksymalna 140-160 km/h. Oznaczenie w rozkładzie jazdy „MD”

Avant, Alvia – pociągi dalekobieżne dawnych kategorii Alaris i innych. Elektryczne zespoły trakcyjne.

Euromed – pociągi dalekobieżne kursujące na kilku trasach z Walencji. Nie wiem, czym się różnią od pociągów Avant i Alvia.

Intercity – pociągi dalekobieżne zestawione z lokomotywy i wagonów Talgo. Kursują zwykle na trasach niezelektryfikowanych.

Avlo – tanie pociągi na wybranych liniach Kolei Dużych Prędkości z odrębnym cennikiem i regulaminem naliczania ceny. Szczegóły niżej.

AVE – najszybsze pociągi dalekobieżne, zestawione z nowoczesnych zespołów trakcyjnych. Łączą największe hiszpańskie miasta, najczęściej kursują na liniach Kolei Dużych Prędkości. Dostępne są klasy Standard (bilet Básic), i Comfort (bilety Premium i Elige). Szczegóły na temat rodzaju biletów znajdziecie na stronach RENFE; klasa Comfort to rozkład siedzeń 2+1 i więcej miejsca na nogi.

Na kilku trasach znalazłem także połączenia RENFE Regional Express.

3. Przewoźnicy kolejowi 

Kolej w Hiszpanii obsługuje kilku przewoźników. Najważniejszy z nich to RENFE. W struktury RENFE wchodzi także FEVE. Poza RENFE i tanimi przewoźnikami na najpopularniejszych trasach istnieją trzej ważniejsi przewoźnicy obsługujący połączenia kolejowe w kilku regionach:

Euskotren

Euskotren obsługuje podmiejskie przewozy kolejowe w większości miast Kraju Basków. Pociągi tego przewoźnika docierają aż do francuskiej stacji granicznej Hendaye. Łatwo się nimi dostać z Bilbao do San Sebastian oraz z San Sebastian do Irun. Stacje Euskotren znajdują się w innych miejscach niż stacje RENFE. W pociągach nie ma toalet, a przewoźnik nie honoruje biletów Interrail. Właścicielem firmy jest rząd Kraju Basków.

Oprócz przewozów kolejowych przewoźnik obsługuje również wybrane połączenia autobusowe, a spółka Euskotran zarządza nowoczesnymi tramwajami kursującymi po Vitorii – Gasteiz oraz Bilbao.

W soboty i niedziele przewoźnik uruchomił połączenia nocne kursujące w takcie dwugodzinnym na wybranych trasach. Można nimi dojechać m.in. z Hendaye do San Sebastian.

Połączenia nie są drogie.

Strona internetowa: www.euskotren.es

Ferrocarrils de la Generalitat Valenciana (FGV)

Firma założona w 1986 roku, 1 stycznia 1987 roku przejęła od FEVE linie wąskotorowe w okolicach Walencji i Alicante. Część linii wąskotorowych przekuto, z kolejowych pozostała linia Benidorm – Denia (62 km). Obecnie nie wiem, czy firma obsługuje połączenia kolejowe, czy po prostu istnieje, bowiem o ile się nie mylę, tramwaje, metro i pociągi obsługuje tam Metro Valencia.

FGV swego czasu uruchamiała popularny pociąg turystyczny „Lemon Express”.

Strona internetowa: www.fgv.es

Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya (FCG)

Przewoźnik operujący na liniach metra oraz liniach podmiejskich w okolicach Barcelony. Oprócz pociągów podmiejskich prowadzi przewozy autobusowe.

Skróty przy pociągach oznaczają:

L – linia metra
S- linia kolejowa podmiejska
R – linie kolejowe międzymiastowe (FCG obsługuje tylko R5 i R6)

Przewoźnik obsługuje również kolejki zębate, linowe oraz linowo-terenowe:

a) kolejka zębata na Montserrat – kolejka prowadząca z Monistrol de Montserrat do słynnego klasztoru benedyktyńskiego leżącego 720 metrów nad poziomem morza. Oprócz kolejki zębatej do klasztoru można się dostać kolejką linową oraz tzw. funikularami, czyli kolejkami linowo-terenowymi.

Funicular de Sant Joan – kolejka linowo-terenowa na Montserrat od 1997 roku prowadzi nowe, panoramiczne wagony.

b) Cremallera de Núria – kolejka zębata w Pirenejach łącząca Ribes de Freser z Queralbs i Vall de Núria. Linia liczy zaledwie 12,5 kilometra długości. Obecnie kursują na niej pociągi Stadler GTW.
Kilka razy w roku organizowane są przejazdy zabytkowymi wagonami połączone z wykładem na temat historii kolejki. Z Barcelony do Ribes de Freser kursuje codziennie 8 par pociągów podmiejskich RENFE. Podróż trwa około dwóch godzin i 10 minut.

c) kolejka linowo-terenowa łącząca stację RENFE w Gelidzie z centrum miasta
d) Funicular de Vallvidrera – kolej linowo-terenowa na przedmieściach Barcelony.

Strona internetowa: www.fgc.cat

4. Pociągi FEVE

FEVE dawniej nazwa przewoźnika, a obecnie zwyczajowa nazwa sieci kolei wąskotorowych liczącej ponad 1200 km i rozstawie szyn 1000 mm na północy Hiszpanii oraz w kilku mniejszych linii w innych częściach kraju. Dawny przewoźnik Ferrocarriles de Vía Estrecha został 31.12.2012 r. włączony w struktury RENFE, a część linii wąskotorowych kolei podmiejskich przejęli inni przewoźnicy (w okolicach Walencji większość linii została później przekuta).

Najważniejsze linie kolejowe sieci FEVE biegną od wybrzeża Oceanu Atlantyckiego do Zatoki Biskajskiej, przez Asturię, Kantabrię i Kraj Basków, z odnogami do Kastylii i Leonu. Większość linii jest niezelektryfikowana i łączą raczej małe miejscowości (wyjątki to Bilbao, Oviedo i kilka innych miast).

Początki przewoźnika obsługującego linie wąskotorowe w Hiszpanii sięgają lipca 1926 roku, kiedy została powołana firma EFE (Explotación de Ferrocarriles por el Estado), która przejęła upadające prywatne wąskotorówki o różnych rozstawach. Linie zostały stopniowo przekute na 1000 mm. We wrześniu 1965 roku nazwę zmieniono na FEVE i majątek znacjonalizowano. W ostatnim dniu 2012 roku zdecydowano o przejściu FEVE w struktury RENFE, natomiast majątek nieruchomy został przekazany zarządcy infrastuktury – Adif.

Podróżując po sieci FEVE warto zobaczyć następujące miejsca:

Gijón – większość zabytkowej części miasta zniszczona podczas wojny domowej. Zabytkowe domy w dzielnicy rybackiej Barrio de Cimadevilla, jeden z największych hiszpańskich budynków Universidad Laboral, ruiny rzymskich łaźni, promenada nadmorska, Muzeum Mieszkańców Asturii, Międzynarodowe Muzeum Dud i kilka muzeów poświęconych lokalnym artystom. Dla miłośników kolei Muzeum Kolejnictwa Asturii.

Oviedo – stolica Asturii. Najważniejszy zabytek to katedra San Salvador z lat 1388-1528; w środku można zobaczyć grobowiec króla Asturii Alfonsa II i pozostałości stojącej dawniej w tym miejscu świątyni z IX wieku. Obok katedry stoi Pałac Biskupi, utworzono też cmentarz pielgrzymów, którzy zmarli podczas pielgrzymki do Santiago de Compostela. Liczne zabytki sakralne oraz Muzeum Archeologiczne.

Aviles – w kameralnym centrum znajdziemy zabytki sakralne (kościół św. Tomasza z Canterbury z XIII wieku, kościół św. Mikołaja z Bari z XII-XIII wieku), budynek ratusza, okazałe gmachy z różnych epok, nazywane pałacami (w tym średniowieczny Palacio de Valdecarzana i neobarokowy Palacio Valdés Theatre z początku XX wieku). Tuż przy dworcu kolejowym stoi stary kościół Sabugo.

Ribadesella – małe miasteczko; okazałe domy mieszkańców, którzy wrócili z emigracji w Ameryce Północnej, gdzie dorobili się majątku (tak samo jak np. w Llanes). Największą atrakcją Ribadeselli, oprócz plaż, jest jaskinia Tito Bustillo, znana z malowideł pochodzących sprzed 35 tysięcy lat. Malowidła przedstawiają głównie konie. Ze wzgórza Monte Corbera można podziwiać piękne widoki.

Cudillero – malowniczo położona tradycyjna wioska rybacka. Kolorowe domki wznoszące się na zboczu wzgórza, labirynt wąskich, stromych uliczek, senna atmosfera i przystań nad morzem. Spokojne miejsce na spacer i degustację świeżych ryb. Z kilku tutejszych punktów widokowych można podziwiać piękne widoki.

Santander – takie sobie miasto, swego czasu popularne dzięki tanim lotom. Najbardziej znane zabytki Santander to gotycka katedra z lat 1217-1310, wielokrotnie przebudowywana oraz położony na szczycie wzgórza Palacio de la Magdalena – królewska rezydencja zbudowana na początku XX wieku. Do zwiedzania udostępniono część pomieszczeń z oryginalnym wyposażeniem. Rezydencję otacza park z widokami na morze i klify, po drodze można wstąpić do niewielkiego zwierzyńca. Pozostałe atrakcje Santander to plaże, dużą popularnością cieszy się także Muzeum Morskie. Dodatkową atrakcją dla miłośników transportu jest kolej linowo-terenowa Ascensor Río de la Pila.

Bilbao – większość turystów przyjeżdża zobaczyć Muzeum Guggenheima. Jest to muzeum sztuki współczesnej zbudowane w futurystycznym budynku w latach 1994-1997. Można zaryzykować stwierdzenie, że gdyby nie to muzeum, mało który turysta przyjechałby do Bilbao, które nie cieszyło się wcześniej szczególnie dobrą opinią, jeśli chodzi o wygląd miasta. Duże robi stojące tuż obok muzeum ogromne rzeźby pajęczycy Maman i szczeniaka udekorowanego kwiatami. Poza muzeum warto zobaczyć pierwszy na świecie most gondolowy, katedrę, budynek Teatru, pałac władz prowincji Vizcaya i piękny witraż na dworcu kolejowym Bilbao Abando. Inne popularne muzeum to Museo Arqueológico, Etnográfico e Histórico Vasco.

Na sieci FEVE kilka razy w roku kursują pociągi wycieczkowe (opisane wyżej), ale ceny zwalają z nóg.

5. Przewóz rowerów

Podobnie jak w innych artykułach, nie będę pisał szczegółowo o przepisach dotyczących przewozu rowerów w hiszpańskich pociągach, natomiast zamieszczam odnośniki do stron z regulaminem przewozów w pociągach krajowych. Przepisy dotyczące przewozu rowerów w pociągach różnią się w zależności od kategorii pociągów. Możliwe jest skorzystanie ze specjalnych skrzynek na rowery na wybranych dworcach (podobne spotkacie np. w czeskim Boguminie).

Przewóz rowerów w pociągach podmiejskich RENFE
Przewóz rowerów i zwierząt w pociągach w aglomeracji madryckiej 
Przewóz rowerów w pociągach Media Distancia i Larga Distancia
Przewóz rowerów w pociągach Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya

Na stronie Euskotren nie znalazłem informacji na temat przewozu rowerów w pociągach. Pojawiała się tylko strona z obrazkiem, informacje z innnych stron mogą być nieaktualne, więc ich nie przytaczałem.

6. Darmowe podróże pociągiem po Hiszpanii

Kolej w Hiszpanii nie należy do najtańszych, a władze wielu krajów chcą promować podróż pociągiem wprowadzając darmowe bilety kolejowe lub ogromne zniżki dla wybranych grup społecznych. Podobnie zrobił rząd Hiszpanii wprowadzając ofertę bezpłatnych podróży wybranymi pociągami w 2022 roku. Podróż po Hiszpanii pociągiem za darmo będzie możliwa przynajmniej do końca 2023 roku.

Podróż pociągiem za darmo możliwa jest w pociągach Cercanías obsługiwanych przez RENFE wokół największych hiszpańskich miast, pociągach Rodalíes de Catalunya uruchamianych przez Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya oraz pociągach Media Distancia (do 4 przejazdów dziennie) i wybranych pociągach kategorii Avant przewoźnika RENFE (Ourense – A Coruna, Madryt – Salamanka). Za podróż w pociągach dalekobieżnych i RENFE należy zapłacić cenę bazową.

Aby skorzystać z możliwości bezpłatnego podróżowania pociągiem po Hiszpanii, konieczne jest wyrobienie w kasie lub biletomacie specjalnej karty imiennej na 4 miesiące. Pasażer musi zapłacić kaucję zwrotną w wysokości 10-20 euro (w zależności od rodzaju karty). Kaucja zostanie zwrócona, jeżeli w ciągu 4 miesięcy skorzysta co najmniej 16 razy z przejazdu na określonej relacji (relacjach w przypadku pociągów podmiejskich).

Szczegółowe informacje na stronie kolei hiszpańskich.

7. Tanie połączenia dalekobieżne

Podróż pociągiem po Hiszpanii, szczególnie na najpopularniejszych trasach, nie należy do tanich. Od kilku lat, na najważniejszych trasach kolejowych, oprócz pociągów AVE kursują pociągi mające z założenia być tańszą konkurencją dla połączeń premium. Zasada podróży tymi pociągami wygląda podobnie jak w przypadku tanich linii lotniczych – bilety na pierwszy rzut oka wydają się być bardzo tanie, jest jednak szereg dopłat za dodatkowe usługi, przez co w końcowym rozrachunku podróż pociągiem nie jest aż tak atrakcyjna pod względem cenowym, jak mogłoby się wydawać. Koleje hiszpańskie muszą natomiast rywalizować z konkurencją i również RENFE uruchomiło podobną usługę.

Ouigo – pociągi Ouigo kolei francuskich SNCF pojawiły się na trasie Madryt – Barcelona w 2021 roku. Połączenie obsługiwane jest przez przystosowane do hiszpańskiej sieci kolejowej składy TGV Euroduplex, mogące pomieścić około 600 pasażerów. Przejazd ponad 600-kilometrową trasą trwa 2:30 do 3 godzin, a ceny najtańszych biletów zaczynają się od 15 euro. Pociągi marki Ouigo od kilku lat z powodzeniem kursują po Francji. W 2022 roku ofertę rozszerzono o trasę Madryt – Walencja.

Strona internetowa: www.ouigo.com/es/en

Avlo – nazwa tanich pociągów uruchamianych pomiędzy Madrytem a Barceloną i Walencją przez RENFE. Pociągi kursują od 2022 roku. Ceny biletów zaczynają się od 7 euro, czas przejazdu jest podobny jak pociągów Avlo. Pociągi kolei hiszpańskich mogą pomieścić około 300 pasażerów i zdaniem wielu pasażerów są wygodniejsze od pociągów TGV.

Strona internetowa:avlorenfe.com
Fanpage Avlo na Facebooku

Iryo – trzeci z przewoźników oferujących tanie połączenia pomiędzy Madrytem a Barceloną. Iryo to wspólne przedsięwzięcie firm Trenitalia i Air Nostrum. Najtańsze bilety są droższe niż u konkurencji, natomiast atutem jest możliwość zmiany lub odwołania podróży. Możliwa jest podróż w jednej z czterech klas, Iryo prowadzi także program lojalnościowy. Połączenia są obsługiwane przez elektryczne zespoły trakcyjne ETR 1000, znanych z kategorii Frecciarossa we Włoszech. W następnych latach pociągi Iryo dojadą do Walencji, Sewilli i Alicante.

Strona internetowa: iryo.eu
Fanpage Iryo na Facebooku

Kolej w Hiszpanii to przede wszystkim linie Kolei Dużych Prędkości, więc należy spodziewać się coraz większej konkurencji dla pociągów RENFE.

8. Renfe Spain Pass

RENFE Spain Pass to karnet przeznaczony dla cudzoziemców zamieszkałych poza terytorium Hiszpanii, chcących podróżować pociągami po tym kraju. Można go kupić w kilku wersjach: dla osoby dorosłej/dziecka, klasy business/tourist i z różną liczbą przejazdów możliwych do odbycia (4,5,8,10 podróży w ciągu miesiąca) . Karnet jest ważny 6 miesięcy od daty zakupu i miesiąc od pierwszej podróży odbytej w ramach ważności biletu w pociągach AVE, Larga Distancia oraz Media Distancia, z wyjątkiem kuszetek i wagonów sypialnych. Karnet uprawnia również do przejazdu pociągiem podmiejskim na stację początkową pociągu dalekobieżnego i ze stacji końcowej podróży odbywanej w ramach ważności karnetu. Bilet jest imienny i ważny tylko z paszportem.

Przykłady cen dla osób dorosłych w klasie turystycznej (sprawdzane 09.01.2024):
Karnet ważny na 4 przejazdy – 195 euro
Karnet ważny na 6 przejazdów – 275 euro
Karnet ważny na 8 przejazdów – 350 euro
Karnet ważny na 10 przejazdów – 410 euro

Przed każdą podróżą posiadacz biletu zobligowany jest do pobrania w kasie bezpłatnej miejscówki oraz wpisania podróży do biletu. 3 godziny przed i po zakończeniu podróży może jechać pociągiem podmiejskim.

Szczegółowe informacje i możliwość zakupu biletu przez internet na stronie RENFE.

9. Połączenia międzynarodowe

Hiszpania ma stosunkowo mało połączeń międzynarodowych. Być może w najbliższym czasie sytuacja się zmieni, ale przez pandemię koronawirusa ubyło kilka połączeń i być może już nie wrócą.

Francja

W rozkładzie jazdy 2023/2024 dwa razy dziennie kursują szybkie pociągi Paryż – Barcelona obsługiwane przez koleje francuskie. Pociągi rozpoczynają bieg na stacji Paris Lyon i trasę o długości ponad 1000 kilometrów pokonują w 6 godzin i 35 minut. W lecie będzie dodatkowo kursowała trzecia para pociągów. Ceny biletów zaczynają się od 39 euro. Na trasie kursują pociągi TGV Duplex.

Połączenia i ceny można sprawdzić na stronie SNCF.

W lecie planowane jest uruchomienie nocnego pociągu z Paryża do Hendaye lub Irun. Z Hendaye do Irun można przejechać pociągami Euskotren.

Kursuje także pociąg TGV z Paryża do Hendaye.

Koleje francuskie obsługują połączenia regionalne Port Bou – Perpignan. Z Port Bou można kontynuować podróż w stronę Barcelony.

Kolej we Francji – przewodnik dla pasażerów

Portugalia

Na razie nie kursują pociągi nocne Madryt – Lizbona oraz Irun  – Lizbona i nie wiadomo, kiedy zostaną przywrócone. Szkoda, bo był to bardzo dogodny sposób na dotarcie pociągiem do Portugalii.

Obecnie pomiędzy Portugalią a Hiszpanią kursują pociągi bezpośrednie Vigo – Porto.

Ponadto dwa razy dziennie na stacji Badajoz można się przesiąść z pociągu Madryt – Badajoz do pociągu kolei portugalskich Badajoz – Entroncamento, skąd dalej można kontynuować podróż w stronę Lizbony i Porto. Pociągi są uwzględnione w wyszukiwarce kolei niemieckich. Obowiązują osobne bilety na oba odcinki.

Informacje o pociągu Porto – Vigo na stronie kolei portugalskich.

Kolej w Portugalii – przewodnik dla pasażerów

10. Pociągi Trenhotel

Przed pandemią koronawirusa podróż pociągiem po Hiszpanii była możliwa również nocą. Koleje hiszpańskie uruchamiały komfortowe pociągi Trenhotel na trasach krajowych oraz na trasach pomiędzy Hiszpanią a Portugalią, czyli Madryt – Lizbona i Irun – Lizbona (okresowo pociągi były wydłużane do hiszpańskiego Hendaye). W 2020 roku połączenia nocne zawieszono; pomimo zapowiedzi powrotu tych połączeń, w trakcie opracowywania artykułu pociągi nocne nadal nie kursowały, a w mediach branżowych pojawiały się informacje o sprzedaży składów do innych krajów.

Przed pandemią pociągi Trenhotel kursowały na na następujących trasach krajowych:

Barcelona Sants – A Coruña
Barcelona Sants – Vigo
Madryt – Pontevedra.
Madryt – Vigo.

O ile dobrze pamiętam, niektóre pociągi dojeżdżały też do miasta Ferrol, gdzie kończyły bieg. Kursował także pociąg nocny Barcelona – Granada, który czasami miał ogromne, wielogodzinne opóźnienia.

Pociągi nocne Trenhotel były bardzo wygodnymi pociągami z wagonami z miejscami wypoczynkowymi, wagonami sypialnymi oraz wagonem restauracyjnym.

11. Stacje kolejowe

Osoby planujące podróż pociągiem po Hiszpanii powinny zapoznać się z informacjami na temat stacji kolejowych. Ogólnie stacje kolejowe są na niezłym poziomie, w większości dostępne są bezpłatne toalety, lokal gastronomiczny i wózki do przewozu bagażu. Kiedy podróżowałem, problemem był brak skrzynek bagażowych, nie wiem, jak jest obecnie. Stacje dla pociągów Kolei Dużych Prędkości często bywają położone daleko od centrów miast, choć nie jest to regułą.

Zarządca infrastruktury ADIF udostępnia na swojej stronie bardzo dobrą bazę danych dotyczącą aktualnych informacji na temat stacji kolejowych w Hiszpanii. Na stronie podane są dane teleadresowe, godziny otwarcia stacji, tablice odjazdów i przyjazdów, usługi na stacji oraz wskazówki dotyczące dojazdu do stacji. Kolej w Hiszpanii pod względem dostępności informacji działa bardzo dobrze, co widać chociażby po wspomnianym portalu.

Poniżej odnośniki do informacji o najpopularniejszych wśród polskich turystów hiszpańskich stacjach kolejowych:

Algeciras |  Alicante | Aranjuez | Avila (C i MD) | Barcelona Estacio de Franca
Barcelona Sants | Girona | Granada | Madrid Chamartin | Madrid Puerta Atocha
Pampeluna | Salamanka | San Sebastian | Santander | Segovia Guiomar
Sevilla Santa Justa | Toledo | Valencia Joaquin Sorolla | Valencia Nord

Pozostałe stacje kolejowe bardzo łatwo można wyszukać w wyszukiwarce na stronie ADIF

12. Najpiękniejsze linie kolejowe

Jeśli chodzi o podróż pociągiem po Hiszpanii, to kolej w Hiszpanii będzie mi się kojarzyła z bardzo wygodnymi pociągami i pięknymi trasami. Nowo zbudowane linie Kolei Dużych Prędkości w wielu miejscach mogą pochwalić się pięknymi widokami z okna, czy to na gaje oliwne, czy na otoczenie wiaduktów. Na wielu portalach internetowych przeczytacie zestawienia najpiękniejszych hiszpańskich linii kolejowych, jednak są to z reguły wypociny skopiowane z innych stron, napisanych przez blogerów podróżniczych lub agencje marketingowe.

Mnie najbardziej podobała się trasa Granada – Almeria i będę ją gorąco polecał każdemu. Pustynia, góry, wąwozy, opuszczone miejsca – dwie godziny jazdy z zapartym tchem. Po trasie kursują pociągi Media Distancia z Sewilli do Almerii i z czystym sumieniem mogę stwierdzić, że była to najpiękniejsza trasa kolejowa, jaką kiedykolwiek jechałem. Bardzo ładne widoki są także podczas dojazdu do Granady od strony Antequery.

Podobne krajobrazy zobaczycie na przecinającej góry Sierra Nevada linii kolejowej Jaen – Almeria.

Osoby odwiedzające Barcelonę powinny się przejechać pociągiem podmiejskim linii R1 z L’hospitalet De Llobregat do Maçanet-Massanes. Linia łączy popularne miejscowości wypoczynkowe i przez większą część biegnie tuż nad morzem.

Na listach najpiękniejszych linii kolejowych w Hiszpanii pojawia się także opisana niżej linia kolei zębatej Vall de Nuria z Ribes de Freser do stacji Núria w Pirenejach oraz fragmenty sieci FEVE na północy Hiszpanii.

13. Kolej zębata Vall de Nuria

W Hiszpanii czynne są dwie koleje zębate. Oprócz wspomnianej wcześniej kolei zębatej na Montserrat kursuje zębatka Vall de Núria (Cremallera de Núria).

Kolej została wybudowana w Pirenejach, w trudno dostępnym terenie i łączy Ribes de Freser (905 m n.p.m.) z miejscowością Núria (1064 m n.p.m.) , znaną z sanktuarium . Stacja kolejowa Ribes de Freser to węzeł przesiadkowy – dojeżdżają tu pociągi podmiejskie RENFE z Barcelony (linia R3), a podróżni przesiadają się na kolej zębatą (obsługiwana przez Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya).

Cremallera de Núria po raz pierwszy wyjechała w trasę 22 marca 1931 – linia od początku była zelektryfikowana. Przez pierwsze 5,5 kilometra to tradycyjne tory (napęd przyczepnościowy), dopiero po przejechaniu tunelu Rialb zaczyna się kolej zębata i najciekawszy odcinek trasy. Pociąg zatrzymuje się jedynie w Queralbs, gdzie kończy się droga asfaltowa i skąd do Núrii można się dostać tylko pieszo lub właśnie koleją zębatą.

Łączna długość trasy to 12,5 kilometra. Różnica wysokości pomiędzy stacją początkową a końcową to według oficjalnych danych 1062 metry, choć jak policzymy samodzielnie, wyjdzie 1059 metrów. Maksymalne nachylenie wynosi 15%.

Kilka razy w roku organizowane są przejazdy zabytkowymi pociągami retro, połączone z wykładem o historii tej kolejki.

Strona oficjalna: www.valldenuria.cat/es/verano/cremallera/

14. Pociągi wycieczkowe

Dumą hiszpańskich kolei przez wiele lat były pociągi wycieczkowe umożliwiające podróż pociągiem po najpiękniejszych zakątkach w Hiszpanii w stylowych wagonach retro, z noclegami w hotelach przy stacji i programem towarzyszącym. Z powodu pandemii COVID-19 kursowanie pociągów zostało zawieszone, jednak od 2023 roku wszystkie hiszpańskie pociągi turystyczne mają ponownie wyjechać na tory. Dostępnych jest kilka wycieczek pociągami po Hiszpanii. Należy podkreślić, że ceny biletów na pociągi wycieczkowe są bardzo drogie i nieosiągalne dla zdecydowanej większości Polaków. Grupą docelową są bogaci emeryci z Niemiec, Francji, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Najpopularniejsze hiszpańskie pociągi wycieczkowe:

Al-Andaluz – pociąg retro kursujący po Andaluzji. Programy wycieczek pociągiem przewidują sześcio- i siedmiodniowe wycieczki po Andaluzji ze zwiedzaniem najważniejszych miast. Pociągi rozpoczynają podróż w Sewilli, wycieczka kończy się w Maladze. Po drodze pasażerowie zobaczą między innymi Granadę, Jerez, Kadyks, Rondę i Kordobę. Zestawiony z wagonów sypialnych z apartamentami oraz wagonów typu salon z lat 1928-1930.

Tren Transcantabrico – pociąg powrócił na tory już w drugiej połowie 2022 roku na skróconej trasie Santiago de Compostela – Oviedo. W następnych latach podróże pociągiem będą trwały 8 dni, a pasażerowie przejadą z San Sebastian do Santiago de Composteli, po drodze zwiedzając między innymi Santander, Llanes i Oviedo. Pociąg pojawił się w jednym z programów telewizyjnych o najpiękniejszych podróżach koleją.

El Expreso de la Robla – pociąg wycieczkowy kursujący na dwóch trasach: Santiago de Compostela – Oviedo przez Ferrol, Ortigueirę i Viverol (trasa pielgrzymkowa) oraz z Bilbao do León przez między innymi Cistiernę i Guardo. Obie trasy są atrakcyjne widokowo. Trochę tańszy od poprzednich pociągów, ale wycieczki także znacznie krótsze.

Costa Verde Express – kolejny z pociągów wycieczkowych na sieci FEVE. Trasy wycieczek podobne do pociągów Tren Transcantabrico oraz El Expreso de la Robla. Można się wybrać w trwającą sześć dni wycieczkę z Bilbao do Santiago de Compostela i w drugą stronę, po drodze zwiedzając Santander, LLanes, Oviedo, Luarcę i Viveiro.

Szczegółowe informacje o każdym z pociągów znajdziecie na stronie RENFE, gdzie sprawdzicie również program wycieczek i ceny biletów. Koleje hiszpańskie reklamują te pociągi jako pięciogwiazdkowe hotele na kółkach z pełnym wyżywieniem, więc jak już pisałem, bilety są bardzo drogie.

15. Koleje wąskotorowe

Poza liniami kolejowymi należącymi do sieci Ferrocarriles de Vía Estrecha (FEVE) i Euskotren w Hiszpanii kursuje kilka kolei wąskotorowych – dwie mają charakter turystyczny, inne wchodzą w skład sieci RENFE. Ponadto zachowały się pozostałości po zamkniętych i rozebranych liniach wąskotorowych, ale ze względu na charakter tej tematyki nie będę o tym szczegółowo pisał w przewodniku opisującym kolej w Hiszpanii i pociągi w Hiszpanii ogólnie. Poniżej krótko przedstawiam najbardziej znane hiszpańskie koleje wąskotorowe:

Tren del Ciment (Katalonia) – pociąg przewożący turystów po dawnej linii przemysłowej o rozstawie szyn 600 mm ze stacji kolejowej La Pobla de Lillet do Muzeum Cementu utworzonego na terenie dawnej cementowni w Castellar de n’Hug. Długość trasy to 3,5 kilometra, po drodze pociąg zatrzymuje się na dwóch przystankach. Kolejka cieszy się dużą popularnością wśród turystów.

Strona internetowa: turistren.cat
Fanpage pociągu na Facebooku

Rio Tinto Mining Railway (Andaluzja) – dwunastokilometrowa linia kolejowa; pozostałość po sieci kolei wąskotorowych obsługujących kopalnię w Rio Tinto. Swego czasu linia kolejowa oddana do użytku w 1875 roku łączyła kopalnię z portem w Huelvie (83 km), a cała sieć kolei wąskotorowych liczyła 300 kilometrów. Część linii do Huelvy pozostała nienaruszona, jednak nie udało się jej zrewitalizować i uruchomić przewozów turystycznych, śladem części torowiska wybudowano ścieżkę rowerową. Stare wagony i lokomotywy znajdziemy także w Muzeum Górnictwa w Rio Tinto. Przewozy odbywają się na trasach o długości 11 km (lokomotywa spalinowa) i 5 kilometrów (lokomotywa parowa). Jak informują różne strony internetowe, rozstaw szyn to 1067 mm.

Strona internetowa: parquemineroderiotinto.es

Kolejka w Utrillas – W tematycznym parku górniczym w małym mieście Utrillas (100 km na południe od Saragossy) odbudowano linię wąskotorową o długości 9 kilometrów i rozstawie szyn 600 mm, działającą jako linia przemysłowa do obsługi kopalni w latach 1904-1969. Obecnie na trasie sezonowo kursują pociągi turystyczne. Wcześniej, bo w 1966 roku, zamknięto linię kolejową Utrillas – Saragossa (125 km) o rozstawie 1000 mm, przeznaczoną głównie do transportu węgla brunatnego.

Strona internetowa: parquemineroutrillas.com

Ferrocarril Eléctrico del Guadarrama – linia wąskotorowa o rozstawie szyn 1000 mm wchodząca w skład sieci linii podmiejskich RENFE w okolicach Madrytu. Linia o długości 18,2 km została oddana do użytku w 1923 roku. Pociągi kursują pomiędzy stacjami Cercedilla a Cotos. Jest to malownicza linia górska, a pociągi obsługują ośrodki narciarskie w górach Guadarrama. Do stacji Cercedilla dojedziemy z Madrytu pociągami linii C8.

Linia kolejowa Kartagena – Los Nietos – linia wąskotorowa wchodząca w skład sieci FEVE, ale położona w regionie Murcja, na południu Hiszpanii, czyli z dala od północy kraju, gdzie znajduje się pozostała część sieci. Początkowo zbudowana do obsługi kopalń w okolicach La Union, znacjonalizowana w 1931 roku, w 1965 roku wydłużona do Los Nietos Rozstaw szyn 1067 mm, długość linii 19,6 km, czas przejazdu wynosi około 28 minut. Do niedawna na trasie kursowały pociągi podmiejskie jako linia C4 z Kartageny (dworzec wąskotorowy znajduje się 250 metrów od dworca RENFE).

Władze Katalonii informują o planach odbudowy położonej na wysokości 2100 metrów malowniczej górskiej linii wąskotorowej El carrilet de la Vall Fosca-Estany Gento. Odbudowa miałaby obejmować odcinek o długości 5,5 km, łączący stację przy jeziorze Gento z górną stacją przy elektrowni wodnej Capdella. Linię zbudowano w 1911 roku do transportu materiałów budowlanych do elektrowni wodnej, obecnie prowadzi tamtędy szlak turystyczny.

Dużo linii wąskotorowych zamknięto w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Należały do nich np. sieć kolei wąskotorowych wokół Malagi (Ferrocarriles Suburbanos Malaga) zamknięta około 1966 roku. W 1956 i 1969 roku zamknięto dwie linie wąskotorowe w okolicach Girony, w 1974 zakończono ruch na linii z Granady do La Estella o długości 21,7 km (Ferrocarril Granada a Sierra Nevada). Podobny los spotkał linię Ferrocarril Valdepenas a Puertollano w 1963 roku. Na dawnej stacji kolei wąskotorowej w centrum miasta Salou w Katalonii można zobaczyć plac zabaw z parowozem i wagonem upamiętniającym kolej wąskotorową Reus – Salou kursującą w latach 1887-1965.

16. Pociągi turystyczne

Planując podróż pociągiem po Hiszpanii warto rozważyć skorzystanie z któregoś z sezonowych pociągów turystycznych. W odróżnieniu od pociągów wycieczkowych są to niedrogie pociągi na jednodniowe wycieczki. Większość z tych pociągów zestawiona jest z lokomotyw i wagonów retro. Oczywiście obowiązuje osobna taryfa, bilety kolejowe typu Interrail nie są honorowane.

El Tren dels Llacs – bardzo popularny pociąg turystyczny uruchamiany przez Ferrocarrils de la Generalitat de Catalunya po malowniczej trasie Lleida – La Pobla de Segur (89 km). Dostępne są przejazdy pociągami retro zestawionymi z lokomotywy spalinowej z lat sześćdziesiątych XX wieku oraz wagonów z 1968 roku oraz podróże nowoczesnym, klimatyzowanym spalinowym zespołem trakcyjnym serii GTW 331 z szerokimi oknami. Podróż w jedną stronę trwa około dwóch godzin. Pociąg retro kursuje od drugiej połowy kwietnia do końca października, przejazdy spalinowym zespołem trakcyjnym możliwe są w lipcu i sierpniu. Ceny, jak na pociąg turystyczny, bardzo przystępne.

Strona internetowa: turistren.cat
Fanpage pociągu na Facebooku

Tren de Fresa – w tłumaczeniu na język polski „Pociąg Truskawkowy”. Kursuje w wyznaczone dni z Madrytu do Aranjuez, na trasie o długości 44 kilometrów, która była pierwszą linią kolejową w rejonie Madrytu. Została zbudowana w 1851 roku, łącząc Pałac Królewski w Aranjuez z Madrytem. Pociąg zestawiony jest z wagonów retro. Podróż trwa godzinę w jedną stronę, w Aranjuez pasażerowie mają sześć-siedem godzin wolnego, po czym następuje powrót.

Strona internetowa: trendelafresa.es

Szereg pociągów turystycznych uruchamia także RENFE. W Asturii można się przejechać pociągiem z Gijón do Cudillero lub z Oviedo do Leres, w Galicji kilkoma pociągami w okolicach Ferrolu, doskonale znane są także pociągi Tren del Canal de Castilla (Madryt – Valladolid), Tren de los Molinos (Madryt – Campo de Criptana), czy Tren de Cervantes (Madryt – Alcala de Henares). Niektóre pociągi turystyczne RENFE zestawione są z pojazdów współczesnych, inne z wagonów retro.

Szczegółowe informacje o pociągach turystycznych RENFE.

17. Tramwaj dwusystemowy w Kadyksie

W 2022 roku w Kadyksie uruchomiono pierwszą w Hiszpanii (niektóre źródła podają, że tramwaje dwusystemowe kursują wokół Alicante) linię tramwaju dwusystemowego, czyli kursującego również po linii kolejowej. Miłośnicy kolei kojarzą taki tramwaj z miasta Segedyn na Węgrzech, podobne tramwaje planowano uruchomić w Krakowie i Poznaniu, jednak planów nie zrealizowano.

Linia tramwaju dwusystemowego w Kadyksie ma 24 kilometry. Tramwaj rozpoczyna bieg w Chiclana de la Frontera i dociera do centrum Kadyksu, zatrzymując się po drodze na 21 przystankach, przy czym odległość pomiędzy niemal wszystkimi nie przekracza kilometra. Realizacja planu budowy tramwaju systemowego trwała aż 16 lat. Rozstaw szyn to 1688 mm.

Planowana jest budowa drugiej linii tramwaju dwusystemowego pomiędzy centrum Kadyksu a Puerto Real o długości 11 kilometrów oraz budowa linii Kadyks – Jerez. Tramwaj dwusystemowy kursuje pod nazwą Trambahía.

18. Muzea kolejowe w Hiszpanii

W Hiszpanii działa kilka większych i mniejszych muzeów poświęconych kolei. Poniżej lista najważniejszych z nich. Istnieje jeszcze kilka muzeów, które w przyszłości umieszczę na liście.

Katalońskie Muzeum Kolejnictwa – dość duże hiszpańskie muzeum kolejnictwa, poświęcone przede wszystkim kolei w Katalonii. Muzeum znajduje się przy stacji kolejowej w miejscowości Vilanova i la Geltru, około 45 kilometrów na południe od Barcelony.

Na potrzeby placówki przeznaczono dawną lokomotywownię i dawny dworzec kolejowy. Spora kolekcja lokomotyw – parowych z XIX i XX wieku i elektrycznych.

Większość wystawionego taboru to lokomotywy, ale nie brakuje zabytkowych wagonów, a perełką jest pociąg Talgo II. Udostępniono wnętrza części eksponatów.

Muzeum prowadzi bibliotekę specjalistyczną.

Strona internetowa: www.museudelferrocarril.org

Muzeum Kolejnictwa w Madrycie – jedno z najbardziej znanych muzeów kolejowych w Europie, utworzone na dawnej stacji kolejowej z 1880 roku Madrid-Delicias.

Interesująca kolekcja pojazdów związanych z historią kolei w Hiszpanii, najstarsze pochodzą z połowy XIX wieku.

W recenzjach polecane jako miejsce warte zobaczenia, jednak internauci zwracają uwagę, iż muzeum jest stosunkowo małe. Czytając opisy w przewodnikach można natomiast odnieść wrażenie, iż mamy do czynienia z olbrzymim muzeum.

Muzeum w wybrane dni uruchamia pociąg turystyczny Tren de la Fresa – pociąg zestawiony z parowozu i wagonów retro z Madrytu do Aranjuez.

Strona internetowa: www.museodelferrocarril.org

Trenaren Euskal Museoa – baskijskie muzeum kolejnictwa poświęcone kolejom na obszarze Kraju Basków. Ma swoją siedzibę w miasteczku Azpeitia na stacji kolejowej.

Kolekcja jest stosunkowo duża, przynajmniej jak na tak małe muzeum. Oprócz kolekcji taboru różnego rodzaju można zobaczyć dokumenty, fotele z wagonów oraz urządzenia techniczne.

W sezonie letnim muzeum uruchamia weekendowe pociągi retro.

Do miejscowości Azpeitia dojedziemy autobusem z miasta Zumaia (dojazd pociągami Euskotren z Bilbao i San Sebastian) oraz Zumarraga (dojazd pociągiem RENFE z Vitorii/Gasteiz).

Strona internetowa: museoa.euskotren.eus

Muzeum Kolejnictwa Asturii – Gijón to niezbyt atrakcyjne miasto, jeśli chodzi o zabytki i perły architektury. Warto tu natomiast zwiedzić muzeum kolejnictwa poświęcone kolei w regionie Asturii.

Muzeum mieści się w budynku starego dworca kolejowego i zajmuje powierzchnię 14 000 metrów kwadratowych. Zostało otwarte w październiku 1998 roku i dziś należy do największych atrakcji regionu – polecane jest przede wszystkim jako atrakcja dla rodzin z dziećmi.

Kolekcja taboru to około 140 eksponatów, wśród których znajdziemy między innymi parowozy z XIX wieku. Oprócz wystawy w hali muzeum, przygotowano wystawę pojazdów na dwóch torach przy starym dworcu kolejowym.

Muzeum nie posiada własnej strony internetowej.

19. Dworzec kolejowy Canfranc

Szczególny rozdział w historii kolei w Hiszpanii zajmuje dawny dworzec międzynarodowy w Canfranc. O dworcu napisano mnóstwo artykułów na portalach internetowych całego świata, ograniczę się więc do krótkiego podsumowania.

Canfranc to mała miejscowość w Pirenejach, przy granicy hiszpańsko-francuskiej. Nie byłaby znana, gdyby nie fakt, iż to właśnie tutaj wybudowano ogromny kolejowy dworzec międzynarodowy, który miał służyć do odprawy podróżnych podróżujących pociągami Pau – Canfranc i dalej w głąb Hiszpanii pociągami kolei hiszpańskich. Ze względu na różne rozstawy szyn nie było możliwe uruchomienie bezpośrednich pociągów.

Dworzec uroczyście otwarto w 1928 roku w obecności króla Hiszpanii i prezydenta Francji. Należał do najpiękniejszych dworców kolejowych na świecie. Budynek główny miał 240 metrów długości, 300 okien i 156 drzwi. W środku urządzono restauracje, kasyna i hotel.

Już w 1936 roku ruch pociągów został całkowicie wstrzymany z powodu hiszpańskiej wojny domowej.

Po jej zakończeniu ruch wznowiono. W pierwszych latach drugiej wojny światowej dworzec był punktem, w którym nadziei na ratunek szukali Żydzi uciekający z okupowanej Europy.

W 1942 roku dworzec zajęły wojska III Rzeszy. Na dworcu utworzono nazistowskie centrum dowodzenia, a przez Canfranc przejeżdżały owiane legendą transporty złota.

Po zakończeniu II wojny światowej ruch pomiędzy Canfranc a Francją wznowiono, jednak w 1970 roku pociąg towarowy wypadł z szyn na moście Estangeut na linii kolejowej prowadzącej do Canfranc. Francuzi uznali, że odbudowa mostu będzie nieopłacalna i pociągi przestały kursować.

Obecnie dworzec jest w opłakanym stanie. Rząd francuski sprzedał teren samorządowi Aragonii – w podziemiach dworca mieści się laboratorium atomowe Uniwersytetu w Saragossie, od lat planowany jest remont dworca z adaptacją na luksusowy kompleks hotelowo-restauracyjny.

Wyszukiwarki internetowe pokazują, iż kursują pociągi Saragossa – Canfranc, a podróż w jedną stronę trwa 3 godziny i 40 minut. Pociągów nie pokazuje Hafas, czyli wyszukiwarka wykorzystywana między innymi przez PKP.

Dworzec został wyremontowany i obecnie znajduje się w nim luksusowy hotel.