Trzecią część zaktualizowanych informatorów o europejskich stolicach poświęcę Skopje – stolicy Macedonii. Skopje budzi o wiele większe kontrowersje wśród podróżników i blogerów niż opisany wcześniej Belgrad. Od kilku lat macedońska stolica może się pochwalić połączeniami tanich linii lotniczych, co pozwala zaoszczędzić bardzo dużo czasu, a mieszkańcy Warszawy i okolic mogą sobie zrobić niedrogą wycieczkę weekendową.

Od mojej ostatniej wizyty w Skopje wiele się zmieniło. Według niektórych na lepsze, według innych na gorsze. Aby zrozumieć charakter architektoniczny tego miasta należy znać przynajmniej podstawowe informacje z historii współczesnej.

Przewodniki po stolicach zaczynam od informacji o dworcach kolejowych, autobusowych i lotniskach. W przypadku Skopje będzie inaczej.

Spis treści:

1. Trzęsienie ziemi z 1963 roku
2. Projekt Skopje 2014
3. Dworzec kolejowy
4. Dworzec autobusowy
5. Lotnisko
6. Komunikacja miejska
7. Zabytki
8. Muzea
9. Kanion Matka
10. Góra Vodno
11. Moje wrażenia ze Skopje

1. TRZĘSIENIE ZIEMI W 1963 ROKU

Wydarzeniem, które zaważyło na dzisiejszym wyglądzie Skopje jest trzęsienie ziemi z 1963 roku. 26 lipca 1963 roku o godzinie 05:17 pod stolicą zatrzęsła się ziemia. Ognisko trzęsienia ziemi znajdowało się pod miastem, dlatego potężne trzęsienie było odczuwalne głównie w stolicy Macedonii.

Trzęsienie ziemi miało siłę 6,1 stopnia Richtera, zginęło co najmniej 1070 osób a ponad 4000 zostało rannych. Zniszczonych zostało 15 800 mieszkań, kolejnych 28 000 mieszkań* ucierpiało, a 200 000 osób znalazło się bez dachu nad głową. Jak można przeczytać w relacjach mieszkańców, godzinę wcześniej słychać było ujadanie psów. Bardzo silny wstrząs obrócił Skopje w gruzy.

Zostały zniszczone ważne budynki, w tym najnowocześniejszy wówczas dworzec kolejowy na Bałkanach wybudowany w 1938 roku. Ocalałą część dworca przekształcono w muzeum. Na zegarze przy dawnym budynku dworcowym czas zatrzymał się właśnie o 5:17, kiedy nastąpił wstrząs.

Trzęsienie ziemi przeszło do historii jako najtragiczniejsze w dziejach Jugosławii. Do historii przeszła również akcja ratunkowa. Na pomoc natychmiast wyruszyło wojsko skoszarowane w pobliżu Skopje, jednostki armii Jugosławii ze wszystkich republik byłej federacji, a także grupy ratunkowe z całego świata. Jak podają źródła, w akcji ratunkowej brały udział służby z 87 krajów świata. Pomimo zimnej wojny przy poszukiwaniu ocalałych współpracowali ze sobą żołnierze Stanów Zjednoczonych i ZSRR.

Dzięki pomocy z całego świata w następnych latach odbudowano Skopje. Miasto odbudowano według planów słynnego japońskiego architekta Kenzo Tange oraz Polaków – Adolfa Ciborowskiego i Stanisława Jankowskiego.

Odbudowa była możliwa dzięki darowiznom z całego świata. Międzynarodową pomoc upamiętniają nazwy budynków i ulic, w Skopje znajdziemy na przykład „Przychodnię Bukareszteńską” zbudowaną za pieniądze z Rumunii, czy ulicę Meksykańską. W pobliżu przychodni są też ulice: Praska, Warszawska, Helsinki, Genewska, Sofijska, Brukselska, Budapeszteńska, Oslo i Haska.

Dwudziestosekundowe trzęsienie ziemi spowodowało zniszczenie około 80% zabudowy miasta. Nowe budynki były budowane na fundamentach w założeniu pozwalających przetrwać trzęsienia ziemi. Nie da się ukryć, że zabudowa nie należy do najpiękniejszych, ale wtedy najważniejszym zadaniem było szybkie wybudowanie nowych mieszkań dla ludzi, którzy stracili dach nad głową i chyba nikt nie zawracał sobie głowy estetyką. Dlatego Skopje wygląda jak wygląda.

Warto wiedzieć, że Skopje leży w regionie aktywnym sejsmicznie, lekkie wstrząsy zdarzają się tu stosunkowo często. 11 września 2016 roku nastąpił mocniejszy wstrząs, w wyniku którego obrażenia odniosło około stu osób, a mieszkańcy wpadli w panikę, bojąc się powtórki z 1963 roku.

*  tłumaczenie dosłowne z artykułu, być może słowa oznaczają także budynki.

2. PROJEKT SKOPJE 2014

Na dzisiejszej zabudowie centrum Skopje zaważył również projekt „Skopje 2014”. Realizowany od 2014 roku przez władze Macedonii miał zmienić oblicze centrum macedońskiej stolicy. I zmienił. Według wielu osób na gorsze, czyniąc z niej stolicę kiczu.

O co chodziło w programie – centrum zamieniło się w plac budowy. Wybudowano nowe mosty, mnóstwo pomników i gmachy przypominające stylem najbardziej znane antyczne budynki. Wszystko miało nawiązywać do historii Macedonii, przypominać, iż państwowość tego kraju sięga czasów antycznych. Poniekąd da się to zrozumieć, jeżeli weźmiemy pod uwagę spór Macedonii z Grecją o używanie nazwy „Macedonia” zamiast FYROM. Konflikt dyplomatyczny zaogniło wybudowanie pomnika-fontanny Aleksandra Wielkiego na koniu na środku głównego placu miasta.

Krytycy zarzucają rządowi Macedonii megalomanię i rozrzutność, bowiem zamiast budować Macedoński Łuk Triumfalny lub nowy budynek Muzeum Archeologicznego, można było wyremontować stare budynki i centrum bez szpecenia ich wszędobylskimi pomnikami.

Co do turystów – jednym bardzo podobają się nowe budynki i pomniki, inni zachodzą w głowę, jak można było oszpecić już i tak brzydkie centrum. Osobiście nie widziałem nowego oblicza centrum Skopje i nie czuję się uprawniony do wydawania opinii, jednak zdjęcia na pewno nie zachęcają mnie do wizyty w stolicy Macedonii.

3. DWORZEC KOLEJOWY

Dworzec kolejowy w Skopje był jednym z najgorszych dworców kolejowych, jakie w życiu widziałem. Miejsce niczym z horroru, szczególnie po zmroku. Dwa lata temu część pasażerska dworca przeszła niewielki remont – wymieniono między innymi część nawierzchni na peronach, wyremontowano wstrętne toalety, poczekalnię, obiekt przystosowano do obsługi osób niepełnosprawnych. Mimo to dworzec nadal nie przynosi chluby miastu.

Pociągi wjeżdżają do stolicy Macedonii po dwukilometrowym betonowym moście. Dworzec kolejowy w założeniu miał pełnić funkcję węzła przesiadkowego – wybudowano go przy głównej arterii komunikacyjnej, gdzie znajduje się przystanek autobusowy, a po sąsiedzku wybudowano dworzec autobusowy. Na dworcu czynna jest kasa biletowa, salon gier lub kasyno, coś nazwanego komisariatem policji i wspomniane już toalety. Poczekalnia czynna całodobowo, nie polecam jednak nocowania na dworcu.

Zaletą dworca jest bliskość do centrum miasta – pieszo dojdziemy do największych atrakcji w 10-15 minut.

Skopje posiada bardzo mało krajowych połączeń kolejowych. Na przyzwoitym poziomie trzymają się połączenia Skopje – Bitola, reszta to 1-2 pociągi dziennie. Ważne – kolej nie dociera do Ochrydy, choć dawniej istniała linia wąskotorowa Skopje – Ochryda.

Połączenia międzynarodowe raz są zawieszane, potem przywracane i tak w kółko.

4. DWORZEC AUTOBUSOWY

Dworzec autobusowy w Skopje wybudowany w tym samym obiekcie co dworzec kolejowy (trudno to nazwać budynkiem), oba dworce dzieli tylko ściana. Dworzec autobusowy wygląda znacznie lepiej niż kolejowy. W środku czynne są kasy biletowe, toalety, kantor i przechowalnia bagażu. Dworzec czynny przez całą dobę, gdybym miał czekać w nocy na autobus, nie bałbym się.

Z dworca autobusowego odjeżdżają autobusy do wszystkich miast Macedonii. Połączeń autobusowych jest nieporównywalnie więcej niż kolejowych. Ze Skopje dojedziemy autobusem na przykład do Tirany (7-9 godzin), Sofii (niecałe 6 godzin), czy Prisztiny (dwie i pół godziny). Z połączeń krajowych najbardziej przydatna jest informacja, iż autobusy Skopja – Ochryda jeżdżą bardzo często, a przejazd trwa 3 lub 3 i pół godziny.

Przed dworcami stoi kilka kiosków z fast-foodami i bardzo dobrym pieczywem. Nie będzie problemów ze znalezieniem taksówki, taksówkarze sami podchodzą do turystów.

Strona internetowa dworca: www.sas.com.mk/

Wyszukiwarki połączeń autobusowych:

busticket4.me
www.balkanviator.com

5. LOTNISKO

Lotnisko w Skopje położone jest 20 kilometrów od miasta. Jest to port lotniczy na dobrym poziomie, otwarty przez całą dobę. Zakres usług podobny jak na innych lotniskach międzynarodowych.

Dojazd z lotniska do centrum Skopje możliwy jest autobusami Vardar Express. Rozkłady autobusów nie są dopasowane do przylotów i odlotów, więc czasami jedyną opcją pozostaje przejazd taksówką. Taksówki w Skopje są tanie, dlatego jeżeli podróżują dwie lub więcej osób, nie ma co się zastanawiać.

Strona internetowa: skp.airports.com.mk

6. KOMUNIKACJA MIEJSKA

Komunikację miejską w Skopje obsługuje Przedsiębiorstwo Transportu Publicznego (Javno Saobraćajno Pretprijatie). Tabor to autobusy – część autobusów to stare pojazdy, zakupiono też nowe autobusy piętrowe produkcji chińskiej, mające w założeniu przypominać autobusy w Londynie.

W Skopje nie kupuje się papierowych biletów – w automatach biletowych lub w kioskach należy kupić kartę elektroniczną  o nazwie „Skopska”. Kartę przykłada się do czytnika w autobusie podczas wsiadania. Jak informują podróżnicy na forach internetowych, karta po zakupie pozwala na opłacenie dwóch przejazdów, później należy ją doładować. Obowiązuje taryfa miejska i podmiejska.

Jeżeli ograniczacie zwiedzanie do centrum Skopje, nie warto korzystać z komunikacji miejskiej. Wszystkie najważniejsze atrakcje położone są niedaleko siebie i można je zwiedzić pieszo.

Rozkład jazdy dostępny jest na stronie: https://www.jsp.com.mk/VozenRed.aspx

7. SKOPJE – ZABYTKI

Trzęsienie ziemi z 1963 roku przetrwało niewiele zabytków. Zabytki położone są niedaleko siebie, w centrum Skopje.

Kamienny Most – most na rzece Wardar przepływającej przez centrum miasta i dzielącej je od dawna na część chrześcijańską i muzułmańską. Najstarszy zachowany most w Skopje, wybudowany prawdopodobnie w czasach osmańskich. Obecnie stanowi wizytówkę miasta. Długość mostu z kamiennych bloków to 214 metrów; konstrukcja ma dwanaście przęseł. Dawniej był miejscem straceń.

Čaršija – dzielnica turecka przypominająca dzielnice znane z krajów orientalnych, lecz znacznie mniejsza i zaniedbana. Położona w centrum miasta, wystarczy przejść przez most na rzece Wardar. Čaršija nie jest duża i na jej zwiedzanie wystarczy niecała godzina, wizytę można urozmaicić posiłkiem – niewielkie lokale gastronomiczne oferują dania kuchni lokalnej za przystępne ceny. Należy przy tym pamiętać, że jedzenie w Macedonii jest tłuste, a porcje duże. Čaršija to zdecydowanie najładniejsze miejsce w Skopje, jednak daleko jej na przykład do sarajewskiej Baščaršiji. Turyści na forach co jakiś czas zwracają uwagę, że staje się zbyt komercyjna. Čaršija to wąskie uliczki, warsztaty rzemieślnicze, sklepy z rękodziełem i pamiątkami oraz wspomniane już lokale gastronomiczne. Co ciekawe, przetrwała trzęsienie ziemi w stanie niemal nienaruszonym.

Twierdza Kale – jeden z symboli Skopje.  Podczas badań archeologicznych w miejscu, gdzie stoi twierdza Kale, odkryto ślady dawnej warowni z czasów neolitu. Twierdza z prawdziwego zdarzenia została wybudowana w czasach bizantyjskich i znajduje się na niewielkim wzgórzu tuż za Čaršiją. Później była kilkukrotnie przebudowywana. Mury zachowały się w dobrym stanie, z twierdzy można podziwiać panoramę centrum Skopje, jednak całość jest zaniedbana, a przynajmniej tak było podczas mojej wizyty. Przetrwała trzęsienie ziemi w 518 roku, które zniszczyło rzymskie miasto Skupi, a później trzęsienie ziemi w 1963 roku, aczkolwiek część twierdzy została uszkodzona. Obowiązkowe miejsce do zwiedzenia podczas wizyty w Skopje.

Meczet Musfafy Pafy. – największa świątynia muzułmańska w Macedonii, wybudowana w stylu wczesnobizantyjskim w 1492 roku na miejscu średniowiecznego kościoła. Położony na wzgórzu w pobliżu Čaršiji. Jest to meczet jednokopułowy, z minaretem o wysokości 42 metrów. Kopuła ma średnicę 22 metrów. Podczas trzęsienia ziemi został poważnie uszkodzony, przeprowadzono tylko prowizoryczne naprawy. W latach 2006-2011 gruntownie wyremontowany.

Meczet Sułtana Murada – meczet wybudowany w miejscu średniowiecznego klasztoru św. Jerzego w 1436 roku według projektu Huseina z Debaru. Nazwa meczetu upamiętnia sułtana Murada II, który sfinansował budowę świątyni. Meczet kilkakrotnie trawiony przez pożary i odbudowywany. Zbudowany na planie prostokąta.

Cerkiew świętego Zbawiciela – prawosławna cerkiew pomiędzy Čaršiją a Twierdzą Kale. Budynek z zewnątrz jest bardzo niepozorny, bowiem w czasach tureckich świątynie chrześcijańskie nie mogły być wyższe niż Turek na koniu (według innych źródeł cerkiew musiała mieć taką wysokość, aby przez cały czas pozostawać w cieniu sąsiedniego meczetu). Dlatego też częściowo została wkopana w ziemię. Zwiedzający zwracają uwagę na piękny ikonostas, freski i bogato udekorowane wnętrze świątyni. Podobno obowiązuje zakaz fotografowania.

Kilka interesujących zabytków znajdziemy w okolicach Skopje. Kanion Matka i Górę Vodno krótko opiszę w kolejnych częściach wpisu, natomiast z mniej popularnych miejsc należy wymienić zaniedbane stanowisko archeologiczne z ruinami starożytnego miasta Skupi oraz monastyr świętego Pantelejmona położony około 12 kilometrów od miasta.

8. MUZEA

Skopje pod względem muzeów wypada bardzo blado. Najczęściej są to małe placówki. Wcześniej pisałem o muzeum w ocalałej części dawnego dworca kolejowego. Oprócz tego muzeum popularne są następujące miejsca:

Dom Matki Teresy – małe muzeum w niezbyt ładnym budynku w centrum Skopje. Poświęcone życiu i działalności Matki Teresy. Jednym się podoba, innym nie. Wstęp bezpłatny.

Strona internetowa: memorialhouseofmotherteresa.com

Muzeum Archeologiczne – muzeum mieszczące się w wybudowanym w ramach programu Skopje 2014 imponującym gmachu. Wystawione są liczne znaleziska archeologiczne z terytorium dzisiejszej Macedonii oraz duża kolekcja monet.  Opisy większości eksponatów również po angielsku. Wstęp płatny, ale jeżeli wierzyć opiniom internautów, warto zwiedzić. Muzeum nieczynne w poniedziałki.

Strona internetowa: amm.org.mk/

Muzeum Walki o Macedonię – kolejne z nowych muzeów w centrum, nad brzegiem rzeki Wardar. Dzieje walki o niepodległość Macedonii. Eksponaty w dużej mierze nawiązują do wydarzeń rewolucyjnych (broń, dokumenty, albumy), ale znajdziemy też dzieła sztuki związane z macedońską państwowością.

Strona internetowa: mmb.org.mk/index.php/en/

Z kilku mniejszych muzeów można ewentualnie zwiedzić Muzeum Sztuki Współczesnej.

9. KANION MATKA

Skopje to brzydkie miasto. Wielu turystów rozczarowanych architekturą szuka odskoczni w atrakcjach przyrodniczych. Jedną z dwóch najpopularniejszych takich atrakcji jest Kanion Matka oddalony od centrum Skopje o około 15 kilometrów.

Kanion to miejsce, w którym rzeka Treska przełamuje się przez skały porośnięte lasem. W miejscu tym  utworzono zbiornik retencyjny – Jezioro Matka o głębokości 35 metrów, najstarsze sztuczne jezioro na terytorium Macedonii. Obecnie to miejsce coraz popularniejsze wśród turystów, pozwalające odpocząć od zgiełku centrum Skopje.

Oprócz spaceru nad jeziorem (nad wodą biegnie wąska ścieżka) można popływać kajakiem lub łódką oraz pozwiedzać jaskinie, których nie brakuje wokół jeziora. W okolicy atrakcją są również monastyry ukryte wśród leśnego porostu.

Do kanionu Matka dojedziemy autobusem podmiejskim linii nr 60. Przejazd trwa 40-60 minut, w zależności od natężenia ruchu w centrum. Rozkład jazdy dostępny jest pod adresem https://www.jsp.com.mk/VozenRed.aspx

Należy przypuszczać, że w niedalekiej przyszłości kanion zostanie zadeptany przez hordy turystów, jak to ma miejsce w przypadku wielu atrakcji.

10. GÓRA VODNO

Drugą atrakcją w okolicy Skopje jest widoczna z każdego punktu w mieście góra Vodno. Góra o wysokości 1066 metrów widoczna jest również w nocy, a to za sprawą Krzyża Milenijnego – kolejnej kiczowatej atrakcji macedońskiej stolicy, wybudowanego w 2002 na samym szczycie góry i widocznego podobno z odległości 100 kilometrów. Krzyż jest w nocy oświetlony. Mierzy 65 metrów i jak chwalą się Macedończycy, jest największym krzyżem na świecie. Paradoksalnie w kraju z rosnącymi wpływami muzułmańskimi.

Zwiedzający górę Vodno chwalą sobie piękne widoki rozpościerające się z góry, w tym panoramę Skopje świetnie wychodzącą na zdjęciach.

Na szczyt góry Vodno można wjechać kolejką gondolową wybudowaną w 2011 roku. Kolejka nie kursuje w poniedziałki oraz w ostatni wtorek każdego miesiąca. Przejazd trwa kilka minut. Na szczyt można wejść pieszo, jednak w upalną pogodę to bardzo trudne zadanie.

Na szczycie można się posilić w restauracji, a dla dzieci przygotowano plac zabaw.

Strona internetowa kolei gondolowej: zicnica.jsp.com.mk/

Do dolnej stacji kolei gondolowej dojedziemy autobusem odjeżdżającym z przystanku przy dworcu kolejowym i autobusowym. Autobus oznaczony jest piktogramem krzyża oraz napisem „Millenium Cross”. Autobusy kursują co 40 minut.

11. MOJE WRAŻENIA ZE SKOPJE

Pewnie jesteście ciekawi, jakie wrażenie zrobiło Skopje na mnie. O ile Sarajewo spodobało mi się, a Belgrad wydał mi się przeciętnym miastem, to Skopje bardzo mnie rozczarowało i zniechęciło do zwiedzania Macedonii. Dlaczego? Być może oczekiwałem za dużo czytając przewodniki internetowe, pewnie też obraz Macedonii w mojej wyobraźni był wyidealizowany.

Zacznijmy od plusów. Podobał mi się dworzec autobusowy, świetne wrażenie zrobiła na mnie Čaršija, na długo zapamiętam smak pysznego pieczywa, zaimponowała mi również bardzo dobra znajomość języka angielskiego wśród młodych Macedończyków. Zachwyciły mnie jeżdżące wtedy stare autobusy. Legendarne piwo Škopsko smakowało jak należy, aczkolwiek z tego, co czytałem, w ostatnich latach jakość piwa spadła. Kupione słodycze i upominki sprawiły przyjemność znajomym.

Jeśli chodzi o minusy, to nie będę oryginalny. Pierwszy minus to brutalistyczno-socrealistyczna zabudowa centrum. Znam historię, rozumiem specyfikę Skopje, ale nie można napisać, że to piękne miasto. Skopje jest brzydkie i nie da się tego ukryć. Drugi minus to dworzec kolejowy. Wtedy wyglądał koszmarnie, a oczekiwanie na nocny pociąg dłużyło się niemiłosiernie.

W Skopje nie czułem się bezpiecznie. Mijałem sporo podejrzanych osobników, a jeszcze bardziej bałem się miejscowej policji. O komisariacie na dworcu kolejowym wolę nie wspominać, dla mnie to było coś surrealistycznego.

Być może negatywne wrażenie spotęgowała brzydka pogoda (przez cały dzień lało jak z cebra) oraz wygórowane oczekiwania. Skopje należy do największych rozczarowań podczas moich podróży.

Spodobał ci się wpis? Jeśli tak, zapraszam do polubienia naszego profilu na Facebooku.

* Uprzedzając krytykę – według SJP PWN nazwę miasta „Skopje” można odmieniać, ale można też stosować formę nieodmienną, co też uczyniłem w artykule.

ŹRÓDŁA:
[1] www.politika.rs/scc/clanak/264926/Zemljotres-u-Skoplju-50-godina-kasnije
[2] slikemogdetinjstva.wordpress.com/2013/07/26/zemlotres/
[3] hbalkans.aljazeera.net/vijesti/skoplje-obiljezava-pet-decenija-od-razornog-potresa
[4] wyborcza.pl/1,75399,18217384,Projekt_Skopje_2014__…o.html
[5] www.exploringmacedonia.com
[6] build.mk/zavrshi-restavratsijata-na-mustafa-pash/

Zapraszam do śledzenia naszego profilu na Facebooku. Będzie mi bardzo miło, jeśli udostępnicie ten post znajomym lub dodacie odnośnik do mojego bloga 🙂