Jawiszowice to wieś w województwie małopolskim, często postrzegana jako dzielnica Brzeszcz. Liczą niecałe siedem tysięcy mieszkańców. Administracyjnie należą do gminy Brzeszcze i powiatu oświęcimskiego. Pod względem turystycznym ciekawa ze względu na drewniany kościół św. Marcina, natomiast zabudowa Jawiszowic, podobnie jak Brzeszcz, jest niezbyt ładna.

Zobacz również: Pociągiem po Małopolsce – co zwiedzić i zobaczyć
W okolicy: Bielsko-Biała  Czechowice-Dziedzice  Oświęcim  Pszczyna

Jawiszowice to jedna z najstarszych wsi w Polsce – według badań lokalnego miłośnika historii Wojciecha Janusza powstały w latach powstały najprawdopodobniej w latach 1260-1285; w dokumentach pojawiają się w 1326 roku jako de Ianissowicz, rok później jako Jawissowicz. [1]

Przepływająca przez wieś Wisła stanowi historyczną granicę pomiędzy Śląskiem a Małopolską; tuż za Jawiszowicami przebiega granica województwa śląskiego i małopolskiego.

Na terenie wsi, w czasie okupacji hitlerowskiej, działał podobóz Jawischowitz – filia obozu KL Auschwitz-Birkenau. Obóz koncentracyjny został założony 15. sierpnia 1942 roku jako zaplecze i skupisko siły roboczej dla kopalni węgla kamiennego. Był to obóz typowo męski, odznaczający się bardzo wysoką śmiertelnością. Podobóz istniał do 18 stycznia 1945 roku. Po obozie pozostały budynek obozowej łaźni oraz latarni. Ofiary tego miejsca upamiętnia odsłonięty 1 września 1983 roku pomnik projektu Bogdana Rzenno.

Jedynym godnym uwagi zabytkiem w Jawiszowicach jest drewniany kościół św. Marcina wybudowany w 1692 roku na miejscu spalonej wcześniej drewnianej świątyni. Kościół leży na Szlaku Architektury Drewnianej województwa małopolskiego. Poprzedni kościół spłonął prawdopodobnie w 1687 roku. W miejscu kaźni podpalacza dawniej stała kapliczka datowana na 1787 rok.

Na obszarze wsi znajduje się mała stacyjka kolejowa Jawiszowice Jaźnik. Stacja ta położona jest w południowej części wsi. Natomiast niemal wszyscy wsiadają lub wysiadają na stacji Brzeszcze Jawiszowice zlokalizowanej tuż przy granicy Brzeszcz i Jawiszowic, przy osiedlu Paderewskiego. Przez Jawiszowice przebiega linia kolejowa Wiedeń – Kraków; pierwszy pociąg przejechał przez wieś w 1856 roku. Zatrzymują się tu pociągi regionalne z Krakowa do Czechowic-Dziedzic.

Przemysł

Na początku XX wieku w Brzeszczach i Jawiszowicach odkryto złoża węgla kamiennego. Pod koniec 1918 r. otwarto szyb „Jowisz”, później znany jako „Andrzej III”, który był początkiem kopalni Jawiszowice [4]. Kopalnia KWK Jawiszowice obecnie leży na obszarze Brzeszcz i została połączona z KWK Brzeszcze. W 1995 roku w KWK Jawiszowice zakończono wydobycie. Do kopalni prowadzi bocznica kolejowa.

W Jawiszowicach dawniej działał Państwowy Ośrodek Maszynowy ze szkołą zawodową. Chociaż został zlikwidowany już dawno, określenie POM Jawiszowice nadal funkcjonuje w świadomości mieszkańców – nazywa się tak przystanek autobusowy w pobliżu, nazwę POM-El nosi też szkoła nauki jazdy, mieszcząca się na terenie dawnych zakładów.

Szkolnictwo

Na terenie wsi Jawiszowice działa Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 6 w Jawiszowicach, dawniej Szkoła Podstawowa w Jawiszowicach. Początki szkoły sięgają 1846 roku.

Przy Państwowym Ośrodku Maszyn działała szkoła zawodowa, znana później pod nazwami Zespół Szkół Mechanizacji Rolnictwa w Jawiszowicach, a później Powiatowy Zespół nr 7 Szkół Agrotechnicznych i Zawodowych w Jawiszowicach. Szkoła została zlikwidowana z dniem 31 sierpnia 2011 roku. [5]

Sport

W Jawiszowicach działa klub piłkarski LKS Jawiszowice. Klub został założony w 1951 roku, w sezonie 1919/1920 występuje w czwartej lidze.

Źródła:

[1] https://gazetakrakowska.pl/malopolskie-jawiszowice-najstarsza-wsia-w-polsce/ar/315285
[2] https://www.brzeszcze.pl/podoboz-jawischowitz,918
[3] https://www.jawiszowice.katolik.bielsko.pl/kalendarium-parafii-sw-marcina
[4] Wojciech Janusz – 725 lat Jawiszowic https://www.srgf.brzeszcze.pl/download/1298894571.pdf
[5] https://bip.powiat.oswiecim.pl/upload/8_-_likwidacji_Technikum_w_Jawiszowicach_c6bafb.pdf

Stacja kolejowa Jawiszowice Jaźnik