Kolej w Japonii kojarzona jest w Polsce głównie z pociągami Shinkansen. W rzeczywistości to bardzo złożone zagadnienie, począwszy od ogromnej liczby przewoźników kolejowych obsługujących połączenia regionalne oraz linie lokalne, przez stan taboru – jakkolwiek w mediach pojawiają się nowoczesne, superszybkie pociągi, to pociągi w Japonii na liniach regionalnych przypominają w środku stare pociągi podmiejskie, a z zewnątrz wyglądają bardzo brzydko, nie mówiąc o ozdobnych malowidłach rodem z tamtejszych bajek zdobiących wiele pojazdów.

Kolej w Japonii została szczegółowo opisana na Wikipedii i wielu innych blogach, a stworzenie porządnego artykułu wymagałoby wielu tygodni pracy i podróży do Japonii, co pozostaje poza moim zasięgiem. Dlatego podaję tylko informacje podstawowe.

Dzisiejsze Koleje Japońskie to następca japońskiego przewoźnika narodowego, który został sprywatyzowany w 1987 roku, kiedy firma tonęła w długach. Koleje Japońskie tworzy grupa firm dotowana przez rząd.

www.hyperdia.com – rozkład jazdy japońskich pociągów.

1. Japan Rail Pass

Dla turystów podróżujących po Japonii została przygotowana specjalna oferta w postaci biletu sieciowego umożliwiającego podróżowanie większością japońskich pociągów (z nielicznymi wyjątkami) w okresie ważności biletu.

Jeśli posiadamy Japan Rail Pass, możemy zająć miejsce niezarezerwowane bez uiszczania dodatkowej opłaty.

Jeżeli chcemy zwiedzić kilka japońskich miast w ciągu jednego dnia i tak podróżować przez siedem dni, bilet sieciowy na pewno się opłaci. Jeśli natomiast chcemy odbyć tylko jedną podróż na kilka dni, nie opłaca się.

JAPAN RAIL PASS należy kupić przed wyjazdem. Powstało wiele stron i relacji o tym bilecie. W Polsce bilet można kupić na stronach kilku pośredników i biur podróży, na przykład na stronie PLL LOT.

2. Wybrane muzea kolejnictwa

Opisywanie kolei w Japonii jest bardzo trudne. Na forach internetowych i stronach w języku angielskim natrafiłem na informacje o około trzydziestu muzeach kolejnictwa lub transportu w Japonii. Niestety, część z nich nie posiada własnych stron internetowych w języku angielskim, a o innych nie znalazłem informacji na tyle szczegółowych, żeby móc je opisać w artykule. Dlatego opisuję tylko te najważniejsze.

Muzeum Kolejnictwa w Saitamie

Największe i najstarsze muzeum kolejnictwa w Japonii. Początkowo muzeum mieściło się w centrum Tokio (od 1921 roku), jednak w 2006 roku wstrzymano jego pracę, ponieważ budynek, w którym się mieściło, nie odpowiadał współczesnym normom technicznym. Muzeum otwarto ponownie 14 października 2007 roku w Saitamie.

Jeśli chodzi o tabor, znajdziemy tu eksponaty z różnych okresów – od początków kolei w Japonii po pierwszego Shinkansena. Najcenniejsza jest z pewnością najstarsza lokomotywa parowa jeżdżąca po japońskich torach (produkcji brytyjskiej) wyprodukowana w 1871 roku. Z najwcześniejszego okresu pochodzą także dwie inne lokomotywy parowe: Zenko (rok produkcji 1881) i Benkei (rok produkcji 1880). Inny cenny eksponat to wagon wyprodukowany w 1880 roku przez Amerykanów, który służył do przewozu oficjeli na Hokkaido. Najmłodszy eksponat, jeśli chodzi o przewozy pasażerskie, to Shinkansen serii 200 (rok produkcji 1982).

Oprócz prawdziwych wagonów wystawiono także różne makiety i modele pociągów, symulator (nie znam szczegółów), specjalistyczną bibliotekę, a także różne galerie zdjęć. Ponadto na terenie muzeum można zjeść w restauracji, kupić pamiątki w sklepiku, a podczas zwiedzania zostawić dzieci w specjalnym pomieszczeniu.

Strona internetowa: www.railway-museum.jp/en/index.html

Modern Transportation Museum (Osaka)

Muzeum mieszczące się w centrum Osaki tuż przy stacji Bentencho. Zostało otwarte w 1962 roku. Dla turystów przygotowano salę z eksponatami dotyczącymi kolei japońskich, bibliotekę oraz wystawę taboru kolejowego. Znajdziemy tu eksponaty różnego rodzaju typowe dla muzeów kolejnictwa na całym świecie – bilety, maszyny do pisania, filmy, książki, dokumenty itp. Ciekawym rozwiązaniem jest wystawa „Okna świata”. Zwiedzający wsiadają do pociągu, zajmują miejsca w wagonie bezprzedziałowym, a w zamontowanych w oknach ekranach LCD lecą filmy z podróży po różnych miejscach świata. Oprócz stałych wystaw muzeum organizuje kilka razy w roku specjalne wystawy w specjalnym pomieszczeniu.

Wystawiony tabor to 16 lokomotyw parowych, 20 elektrycznych zespołów trakcyjnych (w tym różne Shinkanseny ), 4 lokomotywy elektryczne, lokomotywa spalinowa oraz dwa typy spalinowych zespołów trakcyjnych .

Pomyślano również o tych, którzy szybko się męczą. Dostępny jest „pokój wypoczynkowy” oraz restauracja, w której można coś zjeść. Dodatkowo na terenie muzeum działa sklep z pamiątkami.

Strona internetowa: www.mtm.or.jp/eng/

Kaya Steam Locomotive Square

Niezbyt duże, ale interesujące muzeum, które trudno znaleźć na mapach. Oficjalny adres to 941-2 Aza-Taki, Yosano-cho, Yoza-gun, Kyoto, lecz jeżeli będziecie szukać lokalizacji ma maps.google.com, wpiszcie Yoza-gun, Kyoto, a następnie włączcie zdjęcia. Jedno ze zdjęć będzie przedstawiało muzeum.

Muzeum posiada imponującą kolekcję taboru kolejowego – 6 lokomotyw parowych, w tym lokomotywa wyprodukowana przez Robert Stephenson & Company w 1873 roku (muzeum reklamuje ją jako drugą pod względem starości, jednak według innych danych to nieprawda), 5 lokomotyw spalinowych (najstarsza z 1953 roku), 4 wagony motorowe (najstarzy z 1915 roku), 6 bardzo starych wagonów pasażerskich (najstarszy z 1889 roku), 4 wagony towarowe oraz 2 tramwaje (???) (najstarszy z 1910 roku).

Pod względem liczby eksponatów może nie jest to jakaś powalająca liczba, lecz eksponaty są wyjątkowe pod względem wartości historycznej. Bardzo trudno spotkać podobne rodzaje lokomotyw i wagonów w innych muzeach.

Strona internetowa: www.kyt-net.jp/kayaslhiroba/english_site/eng_information.html

Muzeum Kolejnictwa w Otaru

Położone na uboczu muzeum kolejnictwa prezentujące historię kolei na Hokkaido. Do muzeum niełatwo się dostać, należy iść pieszo około pół godziny ze stacji kolejowej Otaru. Warto jednak poświęcić trochę czasu, ponieważ największą atrakcją muzeum jest kolekcja wycofanych z eksploatacji lokomotyw i zespołów trakcyjnych kursujących często jeszcze nie tak dawno po Hokkaido. Muzeum zostało otwarte w 2007 roku. Jest czynne codziennie oprócz wtorków.

Skansen Kolejowy w Ome

Mały skansen kolejowy, gdzie zwiedzający mogą obejrzeć 9 lokomotyw parowych i pociąg Shinkansen serii 0. Poza lokomotywami w budynku administracji można obejrzeć makiety kolejowe i modele wagonów. Dla dzieci przygotowano specjalne pomieszczenie, gdzie mogą się pobawić, kiedy dorośli zwiedzają skansen. Muzeum (skansen) zostało otwarte w 1962 roku w 90 rocznicę uruchomienia kolei w Japonii. Najstarsza z lokomotyw została wyprodukowana w 1871 roku.

Strona internetowa: www.ejrcf.or.jp/ome/english/index.html

Muzeum Meiji Mura

Muzeum Meiji Mura nie jest wprawdzie muzeum kolejowym, lecz ze względu na kursujący tam pociąg retro należy o nim wspomnieć. Muzeum leży na brzegu malowniczego jeziora, co znakomicie podkreśla atmosferę tego miejsca. Trudno mi dokładnie opisać to muzeum, bowiem po raz pierwszy spotkałem się z czymś takim. To coś w stylu skansenu ale żyjącego – oprócz zachowanych budynków różnego rodzaju z okresu 1890-1907, możemy przejechać się zabytkowym japońskim autobusem oraz zabytkowym pociągiem. Na liście obiektów znajduje się aż 67 pozycji, oprócz lokomotyw między innymi zabytkowe mosty, biblioteka, poczta, czy kościół. Moim zdaniem to bardzo ciekawa propozycja dla turystów.

Strona internetowa: www.meijimura.com/english/info.html

3. Kolej na Hokkaido

Kolej na Hokkaido do niedawna obsługiwana była przez JR Hokkaido. Na wyspie swego czasu wybudowano sporo linii lokalnych, aby ułatwić dzieciom i młodzieży dojazd do szkoły. Z powodu starzenia się społeczeństwa linie lokalne cieszą się coraz mniejszą popularnością, a trzy lata temu świat obiegła historia uczennicy, dla której pociąg dojeżdżał do stacji Kami-Shirataki. Była ona jedynym pasażerem wsiadającym do pociągu na tej stacji. Kiedy osiemnastolatka ukończyła szkołę, trasa pociągu została skrócona.

W marcu 2016 roku uruchomiono linię Kolei Dużych Prędkości łączącą wyspę Hokkaido z wyspą Honsiu. Otwarta linia o długości 149 kilometrów biegnie między innymi przez tunel Seikna o długości 54 kilometrów wydrążony pod cieśniną Tsugaru. Mieszkańcy Hokkaido mogą więc korzystać z pociągów Shinkansen. Pociągi Shin-Hakodate – Tokio trasę o długości ponad 850 kilometrów pokonują w ciągu około 4 godzin.

W 2030 roku linia Kolei Dużych Prędkości ma zostać wydłużona do Sapporo.

W sezonie letnim dużym powodzeniem cieszy się pociąg Furano-Biei Norokko zestawiony z lokomotywy spalinowej i wagonów retro. Pociąg kursuje w weekendy w czerwcu i wrześniu, codziennie w lipcu i sierpniu. Z okien wagonów można podziwiać pola lawendy, jeden z przystanków zbudowanu tuż przy popularnej farmie lawendy udostępnionej do zwiedzania turystom.
Pociąg kursuje trzy razy dziennie, połączenie obsługuje JR Hokkaido.

Furano – Biei Norokko Train na You Tube (02:26)(2014)
Wagony w pociągach Norokko – przejście przez skład na You Tube (01:04)(2014)

Podobne pociągi kursują wzdłuż mokradeł w okolicach stacji Kushiroshitsugen od kwietnia do końca września. Pociągi te znane są pod  nazwą Kushiro Shitsugen Norokko.

JR Hokkaido uruchamia także pociągi turystyczne zestawione z parowozu i wagonów retro na trasach:

Kushiro – Kawayu-Onsen
Hakodate – More
Sapporo – Rankoshi
Są to pociągi sezonowe, kursujące tylko w wybrane dni.

Pociąg retro na Hokkaido (03:07)(2014)

Ponadto w mieście Engaru na północy Hokkaido czynna jest dwukilometrowa linia kolei wąskotorowej Maruseppu Forest Park Ikoi-no-Mori Railway. Pociągi zestawione są z wagonów retro i prowadzone przez lokomotywę parową lub spalinową. Jest to kolej leśna zarządzana przez miasto, kursująca na terenie parku, a linia to fragment dawnej sieci kolei leśnych.

Maruseppu Forest Park Ikoi-no-Mori Railway na You Tube (20:58)(2017)

4. Wybrane pociągi turystyczne

Przy poszukiwaniu informacji o pociągach turystycznych różnego rodzaju kursujących po Japonii natrafiłem na podobny problem, jak w przypadku opisywania muzeów – brak szczegółowych informacji w języku angielskim. Opisałem więc tylko najważniejsze koleje. Lista nie jest kompletna, ale powinna zawierać najważniejsze pociągi.

Asahiyama Zoo Train

Specjalny pociąg kursujący pomiędzy Sapporo a miastem Asahikawa. Przejazdy odbywają się w wybrane dni, a połączenia obsługuje specjalny spalinowy zespół trakcyjny zmodernizowany tak, aby przypominał plac zabaw dla dzieci – wnętrze pociągu przypomina krainę bajek. Dla dzieci przygotowano między innymi kącik do czytania bajek oraz kącik telewizyjny. Pociąg objęty jest całkowitą rezerwacją miejsc.

Szczegółowe informacje: www2.jrhokkaido.co.jp/global/english/travel/01.html
Odjazd pociągu „Asahiyama Zoo Train” na You Tube

Enoshima Electric Railway

Zabytkowy tramwaj kursujący od ponad 100 lat pomiędzy stacjami Kamakura i Fujisawa na malowniczej linii o długości 10 kilometrów. Przejazd trwa 34 minuty. Jak przekonuje zarządca, oprócz przejazdu trasą warto zwiedzić miasta Kamakura i Fujisawa, a potem wybrać się na wyspę Enoshima. Kolej kursuje codziennie od 5 do 23, przez większą część dnia 5 razy na godzinę.

Strona internetowa: www.enoden.co.jp/flangu/e1top.htm
Enoshima Electric Railway na You Tube

Fujikyuko Line

Linia turystyczna obsługiwana przez prywatnego przewoźnika. Pociągi kursują codziennie w takcie półgodzinnym na trasie Otsuki — Kawaguchiko. Odległość pomiędzy stacjami wynosi 26,6 km . Wśród pociągów znajdziemy także panoramiczny Fujisan Express. Od 2012 roku wprowadzono do eksploatacji nowe pojazdy Fujikyuko EMU 6000.

Strona oficjalna: www.fujikyu.co.jp/en/transportation/transportation01.html
Pociąg Fujikyuko 5000 na You Tube
Przejazd pociągu Fujikyuko 2000 na You Tube

Hakone Tozan Railway

Interesująca kolej nazywana w przewodnikach „koleją górską”, co w rzeczywistości oznacza pojazd podobny do tramwaju jadący pod górę. Kursuje na trasie Hakone-Yumoto – Gora i należy do najpopularniejszych japońskich atrakcji turystycznych. Trasę o długości 15 kilometrów pokonuje w 40 minut. Hakone Tozan Railway rozpoczęła swoją działalność w 1909 roku. Trasa jest znana z pięknych widoków.

Ze stacji Gora można kontynuować podróż do stacji Sounzan. Pomiędzy tymi stacjami kursuje funikular szwajcarskiej produkcji, który dystans 1200 metrów pokonuje w 9 minut. Jest to stosunkowo nowy pojazd, ale linia jest czynna od 1922 roku.

Natomiast w Sounzan można wsiąść do kolei linowej (gondolowej), która przewiezie nas do Togendai nad jeziorem Ashi. Przejazd koleją linową trwa około 30 minut, w tym czasie pasażerowie pokonują odległość 4,035 metrów. W najwyższym punkcie gondole znajdują się 130 metrów nad ziemią. Na oficjalnej stronie internetowej można przeczytać, że jest to druga pod względem długości kolej linowa na świecie, ale z tego, co wyczytałem na innych stronach, przewoźnik mija się z prawdą.

Strona internetowa: www.odakyu.jp/english/index.html
Film z przejazdu pociągiem na You Tube
Film z przejazu funikularem na You Tube
Film z przejazdu funikularem i koleją linową na You Tube

Hitoyoshi

„Hitoyoshi” to nazwa najstarszej działającej japońskiej lokomotywy parowej obsługującej główne linie. Obecnie w święta i wybrane dni kursuje w składzie pociągu retro pomiędzy stacjami Kumamoto – Hitoyoshi. Pociągi te cieszą się bardzo dużą popularnością, ale nie udało mi się znaleźć szczegółowych informacji.

Pociąg retro z lokomotywą Hitoyoshi na You Tube

Kiso Forest Railway

Kiso Forest Railway to nazwa dla sieci kolei wąskotorowych w dolinie Kiso, które w czasach świetności liczyły około 400 kilometrów. Obecnie czynny jest tylko krótki odcinek linii. Pociągi ciągnięte są przez lokomotywę spalinową, kiedyś po tej linii kursowały lokomotywy parowe, ale część z nich została wyeksportowana (m.in. do obsługi kolejki Alishan na Tajwanie, inna znajduje się w Kalifornijskim Muzeum Kolejnictwa w Sacramento). Kilka lokomotyw można obejrzeć w muzeum kolei leśnych Kiso. Niestety, nie znalazłem szczegółowych informacji na temat tej kolei. Znajduje się ona w mieście Agematsu w prefekturze Nagano. Miasteczko można z łatwością znaleźć na maps.google.com.

Film z podróży Koleją Leśną Kiso na You Tube

Kita Biwako-Go

Popularne pociągi parowe kursujące najczęściej w lutym i marcu na trasie Maibara-Kinamoto (22,4 km). Skład zestawiony jest z lokomotywy parowej oraz pięciu wagonów retro mogących pomieścić 424 osoby. Pociąg objęty jest całkowitą rezerwacją miejsc, a bilety można kupić tylko w kasach West Japan Railway Company. Brak aktualnych informacji na temat kursowania pociągu.

Pociąg Kita Biwako-Go na You Tube

Kominato Line

Kominato Line to nazwa linii kolejowej o długości 39,1 km , po której jeżdżą stare spalinowe zespoły trakcyjne KiHa 200. Przejazdy odbywają się na trasie Goi Kazusa-Nakano. Brak szczegółowych danych.

Kurobe Gorge Railway

Pociągi turystyczne kursujące po malowniczej trasie Unazuki – Keyakidaira. Trasa liczy nieco ponad 20 kilometrów, ale jest bardzo atrakcyjna widokowo i kręta. Po drodze pociąg przejeżdża aż przez 21 mostów i 41 tuneli. Pociągi są zestawione z wagonów „standard” bez szyb i z czteroosobowymi ławami w rzędzie, wagonów drugiej klasy oraz wagonów pierwszej klasy. Pierwsza i druga klasa mają szyby w oknach i siedzenia (niezbyt wygodne sądząc po zdjęciach). W 2012 roku według rozkładu jazdy pociągi kursowały tylko z Unazuki do Nekomata, a przejazd w jedną stronę trwał 46 minut. W wagonach nie ma toalet, są jednak na każdej z mijanych stacji.

Strona internetowa: www.kurotetu.co.jp/en/index.html
Kurobe Gorge Railway na You Tube

Mooka Line

Linia kolejowa o długości 41,9 km pomiędzy stacjami Shimodate (obecnie wchodzi w skład miasta Chikusei) a Motegi. Po linii oprócz pociągów lokalnych okazyjnie kursują pociągi retro ciągnięte przez lokomotywy parowe. Przewozy obsługuje przewoźnik Mooka Railway.

Pociąg parowy Mooka Railway na You Tube

Paleo Express

Pociąg turystyczny kursujący w weekendy i święta od marca do listopada pomiędzy stacjami Kumagaya a Mitsumine. Długość trasy wynosi 57 kilometrów. Pociąg zestawiony jest z wagonów retro ciągniętych przez lokomotywę parową. Przewoźnik zarządzający pociągiem to Chichibu Railway. Strona internetowa dostępna jest tylko w języku japońskim.

Strona internetowa Chichibu Railway: www.chichibu-railway.co.jp
Pociąg Paleo Express na You Tube

Pociągi Oigawa Railway

Oigawa Railway to przewoźnik obsługujący przewozy kolejowe na liniach Kanaya — Senzu oraz Senzu — Ikawa. Trasy są bardzo malownicze, a w taborze przewoźnika znajdziemy zarówno stare spalinowe zespoły trakcyjne, jak i wagony retro oraz lokomotywy parowe. Przewoźnik okazjonalnie uruchamia pociągi zestawione z wagonów retro ciągniętych przez parowóz. Pociągi Oigawa Railway często pojawiają się w reklamach, filmach i różnych programach telewizyjnych.

Film z podróży pociągiem retro Oigawa Railway na You Tube
Zwykły pociąg Oigawa Railway na You Tube

Sagano Scenic Railway

Pociąg turystyczy, zwany również „tramwajem Sagano”, kursujący od 1 marca do 29 grudnia pomiędzy stacjami Kameoka a Saga w prefekturze Kioto. Pociąg na części trasy jedzie po starej linii Sanin używanej teraz tylko w celach turystycznych. Kursuje 8 par pociągów dziennie, 9 para kursuje tylko w wybrane dni. Przejazd trwa 23 minuty. Pociąg nie jeździ w środy (poza świętami i wakacjami, kiedy kursuje przez cały tydzień.)

Film z podróży Sagano Scenic Railway na You Tube

6.  Luksusowe pociągi wycieczkowe

W 2017 roku na japońskich torach pojawiły się nowe luksusowe pociągi dla zamożnych turystów chcących poznawać kraj na zasadzie gotowego programu oferowanego przez przewoźników i współpracujące z nimi biura podróży. Pociągi niby są luksusowe, ale z zewnątrz bardzo brzydkie, a bilety nieziemsko drogie, więc zamieszczam informację o najważniejszych japońskich luksusowych pociągach wycieczkowych tylko jako ciekawostkę.

Twilight Express Mizukaze

Pociąg uruchomiony w 2017 roku przez JR West, przeznaczony do wycieczek po zachodnim wybrzeżu Japonii, pomiędzy miastami Osaka i Shimonoseki. Zaprojektowany przez wybitnych japońskich konstruktorów, wygląd ma być połączeniem nowoczesności z nostalgią.

Pociąg to tak naprawdę zespół trakcyjny zestawiony z 10 wagonów – jednego wagonu klasy The Suite (2 apartamenty); 1 wagonu z przedziałami Royal Twin i Royal Single, 4 wagonów z przedziałami Royal Twin. Ponadto w składzie pociągu znajduje się 1 wagon restauracyjny, 1 wagon salonka i 2 wagony panoramiczne. Łącznie w pociągu może podróżować 34 pasażerów.

W czasie opracowywania artykułu w ofercie były cztery wycieczki – 3 trwająca dwa dni, w tym jedną noc w pociągu, jedną trwająca trzy dni, z czego dwie noce spędza się w pociągu.

Strona internetowa: twilightexpress-mizukaze.jp

Shiki Shima

Pociąg kursujący od 1 maja 2017 roku. Zbudowany według tej samej koncepcji co Twilight Express – 10 wagonów, z czego 6 z przedziałami sypialnymi, salonka wagon restauracyjny, 2 wagony panoramiczne. W pociągu tym również może podróżować 34 pasażerów.

Pociąg Shiki Shima obsługiwany jest przez przewoźnika JR East. Nazwa pociągu znaczy „wyspa czterech pór roku”. Dostępnych jest kilka podróży różniących się trasą i czasem trwania – najdłuższa trwa 4 dni, z czego 3 noce pasażerowie spędzają w pociągu. Podróże rozpoczynają się na stacji Ueno w Tokio.

Strona internetowa: www.jreast.co.jp/shiki-shima/en/

Seven Stars

Ostatni z japońskich pociągów wycieczkowych. Kursuje co jakiś czas po wyspie Kyushu i obsługiwany jest przez przewoźnika JR Kyushu. Wnętrze pociągu, w przeciwieństwie do futurystycznego wystroju poprzednich pociągów, nawiązuje do japońskiej tradycji. Z zewnątrz wygląda podobnie jak dwa pozostałe pociągi wycieczkowe. Zestawiony jest z siedmiu wagonów – pięciu z przedziałami sypialnymi, wagonu salonki i wagonu restauracyjnego.

Dostępnych jest kilka podróży – najdłuższa trwa 4 dni, z czego 2 noce pasażerowie spędzają w pociągu, jedną w hotelu. Strona internetowa pociągu zawiera wszystkie potrzebne informacje i wykonana jest dużo lepiej niż strony Twilight Express i Shiki Shima.

Strona internetowa: www.cruisetrain-sevenstars.jp/

Pociąg Seven Stars na You Tube – film promocyjny (03:09)(2017)

Kolej w Azji:  Afganistan  Armenia  Arabia Saudyjska  Azerbejdżan  Bahrajn  Bangladesz  Bhutan  Birma  Brunei  Chiny  Filipiny  Gruzja  Indie  Indonezja  Irak  Iran  Izrael  Japonia  Jemen Jordania  Kambodża  Katar  Kazachstan  Kirgistan  Korea Południowa  Kuwejt  Laos  Liban  Malediwy Malezja  Mongolia  Nepal  Oman  Pakistan  Singapur  Sri Lanka  Tadżykistan  Tajlandia  Tajwan  Timor Wschodni  Turkmenistan  Uzbekistan  Wietnam  Zjednoczone Emiraty Arabskie